وقتی سرزمینی درهایش را به روی شهروندانش می‌بندد

شاید بتوان بر اساس قوانین داخلی برای مجرمانی که در دادگاهی عادل به مجازات محکوم شده‌اند، تا زمان ادای دین مادی و معنوی‌شان به نظام حقوقی و قانونی، ممنوعیتی برای سفر به خارج از کشور ایجاد کرد، اما بر اساس قوانین ایران، چیزی به عنوان ممنوع الورودی به کشور وجود ندارد.
 

 
حکایت ممنوع الورودی هزاران پناهنده یا فعال سیاسی و هزاران ایرانی که به دلایل مختلف از بازگشت به کشور بیم دارند، حکایت آزادی بیان در ایران است. تعبیری طنز وجود دارد که می‌گوید ما در ایران آزادی بیان داریم اما آزادی پس از بیان نداریم! چون پس از استفاده از حق آزادی بیان سر و کله ماموران امنیتی و سانسورچیان پیدا می‌شود  تا آزادی پس از بیان را نقض کنند و استفاده کننده از این حق را به زندان بیندازند. به همین ترتیب، هیچ کس بر اساس قانون ممنوع الورود به کشور نیست، اما پس از اینکه وارد شد، حتی گاهی پس از چند هفته و چند ماه، پاسپورتش ضبط می‌شود و گاه به زندان می‌افتد تا پاسخگوی آنچه گفته و کرده- در داخل یا خارج ایران- باشد. به این ترتیب، آنچه مساله است، ترس‌های پس از ورود به کشور است.
واقعیت این است که بسیاری از آنهایی که از ورود به کشور ترس دارند، فعالان سیاسی و مخالفان جمهوری اسلامی نیستند. بسیاری از آنها شهروندانی معمولی‌اند؛ تاجر و دانشجو و هنرمند و پناهنده عادی؛ کسانی که از فرصت زندگی در خارج از کشور برای بیان آزادانه نظرات سیاسی و اجتماعی خود استفاده کرده‌اند یا به سبک مورد نظر خود زندگی کرده‌اند. بسیاری به خاطر انتشار عکس‌های بدون حجاب در فیس بوک، لایک کردن پست‌های مخالفان جمهوری اسلامی، یا حضور در مراسمی در خارج از کشور برای بازگشت به کشور ترس دارند. موضوع پژوهش استادان و د انشجویان در خارج از کشور، اشتغال به امور هنری و فعالیت‌های سیاسی و اجتماعی، گروه دیگری را هنگام بازگشت دچار وحشت می‌کند.
نکته تلخ ماجرا این است که این نگرانی‌ها در بسیاری از موارد واقعی است. برخی از ایرانیانی که به کشور باز می‌گردند، مورد بازجویی قرار می‌گیرند. پاسپورت‌ها گاهی برای مدتی کوتاه و گاهی برای طولانی مدت ضبط می‌شود و برخی به زندان می‌افتند و این تازه جدا از داستان کسانی است که به عنوان شخصیت‌های هنری یا سیاسی شناخته شده در خارج از کشور هرگز امکان بازگشت پیدا نمی‌کنند.
این شماره مجله حقوق ما درباره حق بازگشت به کشور است. همکاران این شماره در مطالب خود جنبه‌های مختلف نقض این حق را مورد بررسی قرار داده‌اند. تاریخچه تبعید و منع  بازگشت به کشور در جهان، سرنوشت هنرمندانی که برگشتند، وضعیت پناهندگان سیاسی و وعده‌های حکومت برای بازگرداندن ایرانیان خارج از کشور در کنار مطلبی حقوقی برای بررسی قوانین ایران در این زمینه حاضل تلاش همکاران ما در این شماره است.