اقامت ۱۰ساله استاد نجیب مایل هروی در کمیسیون ویژه اقامت مجلس و بر اساس وعده محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه، محقق شد.
این خبر روز ۱۷ بهمن ۹۷ در خبرگزاری فارس افغانستان منتشر شده است و بر اساس آن نجیب مایل هروی که از سال ۵۰ در ایران اقامت دارد، دیگر نباید هر سال برای تمدید اقامت خود به اداره اتباع خارجی وزارت کشور جمهوری اسلامی مراجعه کند.
نجیب مایل هروی متولد سال ۱۳۲۹ در هرات، محقق عرفان و ادبیات فارسی و اهل هرات افغانستان است که از سال ۱۳۵۰ تاکنون ساکن ایران است. از او تا به حال ده‌ها کتاب و مقاله منتشر شده است.
اقامت ۱۰ساله استاد نجیب مایل هروی در کمیسیون ویژه اقامت مجلس و بر اساس وعده محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه، محقق شد.
این خبر روز ۱۷ بهمن ۹۷ در خبرگزاری فارس افغانستان منتشر شده است و بر اساس آن نجیب مایل هروی که از سال ۵۰ در ایران اقامت دارد، دیگر نباید هر سال برای تمدید اقامت خود به اداره اتباع خارجی وزارت کشور جمهوری اسلامی مراجعه کند.
نجیب مایل هروی متولد سال ۱۳۲۹ در هرات، محقق عرفان و ادبیات فارسی و اهل هرات افغانستان است که از سال ۱۳۵۰ تاکنون ساکن ایران است. از او تا به حال ده‌ها کتاب و مقاله منتشر شده است.
•••
آژانس پناهندگان سازمان ملل متحد می‌گوید تا سال ۲۰۱۶ شمار پناهندگان در ایران بیش از ۹۷۹ هزار و ۴۱۰ (حدود یک میلیون نفر) بوده و بر اساس این آمار، ایران چهارمین کشور دارای بیشترین پناهنده است.
بر اساس آمار منابع غیررسمی اما در طول سال‌های گذشته بیش از سه میلیون پناهنده مجاز و غیرمجاز افغانستانی و بعضا عراقی در ایران بوده‌اند. سقوط ارزش ریال و شرایط دشوار اقتصادی و اجتماعی اما باعث شده است عده‌‌ای از آنان در ماه‌های گذشته به کشورشان برگردند یا ایران را به مقصد جایی دیگر ترک کنند.
در حالی که سازمان ملل متحد در برخی مقاطع از جمهوری اسلامی به دلیل نحوه میزبانی از میلیون‌ها پناهنده ستایش و قدردانی کرده است، اما به خاطر وجود قوانین سخت اقامت و به دست آوردن تابعیت ایرانی و برخوردهای بعضا نژادپرستانه با مهاجران، شرایط زندگی آنان در ایران همواره دشوار بوده است. از جمله این دشواری‌ها می‌توان به عدم امکان تحصیل فرزندان پناهندگان غیرمجاز (و در مواردی حتی مجاز) اشاره کرد؛ موضوعی که آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی در سال ۲۰۱۵ میلادی نسبت به آن واکنش نشان داد و اعلام کرد هر کودک در ایران، فارغ از مدارک سجلی‌اش باید در مدرسه پذیرفته شود.
این فرمان باعث شد ۴۸ هزار کودک افغانستانی فاقد مدرک شناسایی، در نظام آموزشی جمهوری اسلامی ثبت نام کنند.
روز شنبه دوم تیر ماه ۹۷ هم احمد محمدی‌فر، مدیرکل امور اتباع و مهاجران خارجی وزارت کشور به خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا) گفت نیمی از سه میلیون مهاجر افغانستانی در ایران به صورت «غیرمجاز» حضور دارند اما به خاطر ثبت‌نام فرزندان آنها در مدرسه‌ها به تبعیت از فرمان رهبر جمهوری اسلامی، خانواده‌ها از تعقیب قضایی یا اخراج مصون شده‌اند.
قوانین تابعیت و فرمانی دیگر
فرمان تحصیل دانش‌آموزان فاقد مدارک سجلی اما تنها دستور رهبر جمهوری اسلامی در حوزه زندگی مهاجران و پناهجویان نیست. محمدعلی شهیدی، رئیس بنیاد شهید، در گفتوگو با شماره روز یک‌شنبه ۲۲ اسفند ۹۵ روزنامه جوان گفت رهبر جمهوری اسلامی در جلسه‌ای از او خواسته موضوع اعطای تابعیت ایرانی به نیروهای لشکر «فاطمیون» را پیگیری کند.
لشکر فاطمیون متشکل از افراد شبه نظامی افغانستانی است که برای دفاع از رژیم بشار اسد در سوریه می‌جنگند.
به گفته شهیدی، آیت‌الله خامنه‌ای گفته است اگر این نیروها به افغانستان بازگردند و نیروهای گروه طالبان مطلع شوند که آنها برای جنگ به سوریه رفته‌اند، همگی‌شان را قتل‌عام می‌کنند.
پیش از این اما مجلس ایران روز دوشنبه ۱۳ اردیبهشت سال ۹۵ در مصوبه‌ای دولت را موظف کرده بود به خانواده‌های «شهدای دارای تابعیت خارجی» (غیرایرانی)، تابعیت ایرانی بدهد: «دولت موظف است به همسران، فرزندان و والدین افراد دارای تابعیت خارجی (غیرایرانی) که در هشت سال جنگ ایران و عراق و بعد از آن در راستای مأموریت‌های محوله کشته شدند، حداکثر یک سال پس از تقاضای تابعیت، تابعیت ایرانی اعطا کند.»
این قانون در حالی تصویب شد که سازمان دیده‌بان حقوق بشر در گزارشی اعلام کرد سپاه پاسداران ایران از سال ۲۰۱۳ میلادی هزاران مهاجر افغانستانی فاقد مدرک اقامت قانونی در ایران را استخدام و به جنگ سوریه اعزام کرده است. شماری از این افراد زیر۱۸ سال داشته‌اند و در میان آنان نوجوانان ۱۲ ساله نیز دیده شده است.
بهنام دارایی‌زاده، حقوقدان مقیم کانادا روز ۲۷ اردیبهشت ۹۵ در مقاله‌ای در رادیو زمانه اما اعطای تابعیت به خانواده افرادی که «شهید مدافع حرم» خوانده می‌شوند را به چالش کشید و آن را مصداق بارز «مزدوری» و حقوق مزدوری خواند.
او در توضیح وجه حقوقی این ماجرا نیز نوشت: «... موضوع اعطای تابعیت به اتباع خارجی در "قانون مدنی" ایران آمده است. در واقع امکان دریافت "تابعیت دوگانه" در قوانین ایران هم به مانند قوانین بسیاری دیگر از کشورها پیش‌بینی شده است. بر این اساس هر فرد خارجی که واجد صلاحیت‌های آمده در این قانون باشد، می‌تواند درخواست تابعیت ایرانی کند و هیات وزیران هم مکلف است که به این درخواست‌ها رسیدگی کند.»
همزمان با تصویب اعطای تابعیت به «جنگجویان غیرایرانی» و خانواده‌هایشان اما نمایندگان مجلس در جلسه علنی روز دهم شهریور ماه خود طرح یک فوریتی تغییر قوانین مهاجرت و شهروندی برای «اعطای تابعیت به فرزندان مادر ایرانی» را نیز تصویب کردند.
البته این طرح تنها شامل فرزندانی می‌شود که حاصل ازدواج شرعی زن ایرانی و مرد دارای تابعیت خارجی یا فاقد تابعیت یا دارای تابعیت مشکوک باشند و تا تاریخ ۱ /۱ /۱۳۹۶ متولد شده باشند.
همچنین کسانی که مادر آنها ایرانی است – چه در ایران متولد شده باشند چه در خارج از ایران – مشروط به اینکه ازدواج پدر و مادر با قوانین ایران به ثبت رسیده باشد و فرزند حداقل تا سن ۱۸ سالگی، ۱۵ سال در ایران ساکن بوده باشد، مشمول دریافت شناسنامه ایرانی می‌شوند.
حق انتقال تابعیت از طریق مادر یکی از خواسته‌هایی است که در سال‌های اخیر از سوی فعالان کمپین «یک میلیون امضا برای تغییر قوانین تبعیض‌آمیز» و کمپین «مادر من، وطن من» دنبال شده.
چهار ماه پیش از جلسه رسیدگی به این طرح و تصویب آن اما رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس از تلاش‌ها برای آسان‌تر شدن قوانین مربوط به تابعیت و ارائه راهکاری برای حل مشکلات اتباع بیگانه ساکن ایران خبر داده بود.
عبدالرضا عزیزی در گفتوگو با روزنامه اعتماد گفته بود: «خارجی‌های بسیاری در کشورمان ساکن هستند، از شهروندان افغانستان و پاکستان گرفته تا سوریه و عراق و لبنان. کسانی که سال‌هاست در کشور ما ساکن هستند و با این حال وقتی صاحب فرزند می‌شوند شناسنامه ایرانی برای آنها صادر نمی‌شود و خیلی مواقع با معضلات بسیار زیادی روبه‌رو می‌شوند.»
عزیزی به افراد خارجی کشته شده در جنگ ایران و عراق هم اشاره کرده و با زدن رنگ ایدئولوژیک به مساله گفته بود: «حالا در این میان برخی از این خانواده‌ها پدر خود را هم در زمان جنگ تحمیلی از دست داده‌اند، خب این حق آنهاست که تابعیت ایرانی داشته باشند. الان یک ایرانی بعد از سه سال سکونت در کشور کانادا می‌تواند تابعیت آن کشور را بگیرد، بعد چرا کسی که جانش را در راه این کشور و اسلام از دست داده این امکان برای خانواده‌اش نباشد؟»
قانون و جزییات آن
موضوع «اعطای تابعیت ایرانی به بیگانگان» در ماده ۹۸۰ قانون مدنی ایران آمده است.
این قانون در سال ۱۳۱۳ و در زمان حکومت رضا شاه تصویب و با وجود همه تحولات سیاسی و … پس از انقلاب، تغییرات چندان مشخصی نداشت تا اینکه مرکز پژوهش‌های مجلس سراغ آن رفت و متنی را با عنوان «اظهارنظر کارشناسی درباره طرح اصلاح ماده ۹۸۰ قانون مدنی، برای تسهیل اعطای تابعیت به رزمندگان، ایثارگران و نخبگان غیر ایرانی» منتشر کرد.
در بخش‌هایی از متن پیشنهادی مرکز پژوهش‌های مجلس آمده است: «با پیروزی انقلاب اسلامی و گسترش نفوذ آرمان‌های این انقلاب در سطح جهان اسلام، بلکه در سطح جهان بشری، بسیاری از افراد جذب این سخن حق و آرمان والا گردیده‌اند و برخی از این افراد در جبهه‌‌های نبرد، مانند جنگ تحمیلی هشت ساله شرکت کرده‌اند و به درجه شهادت رسیده‌اند …. نظر به لزوم تکریم این گروه از مسلمانان که بدون در نظر گرفتن نژاد و کشور، در مسیر انقلاب اسلامی تلاش نموده‌اند، یکی از امتیازاتی که می‌توان برای این دسته از افراد قائل شد، اعطای تابعیت جمهوری اسلامی در صورت درخواست آنان است.»
فارغ از موضوع اعطای تابعیت به جنگجویان غیرایرانی یا خانواده‌ها و بازماندگان آنان، بدنه اصلی قوانین پناهندگی در ایران، آیین‌نامه پناهندگان مصوب سال ۱۳۴۲ است.
در ماده یک این آیین‌نامه، پناهنده به ایران چنین تعریف شده است: «کسی که به علل سیاسی، مذهبی، نژادی یا عضویت در گروه‌های خاص اجتماعی از ترس جان و شکنجه خود و افراد خانواده‌اش که تحت تکفل او هستند به کشور ایران پناهنده شود.»
همچنین بر اساس ماده شش این آیین‌نامه، اگر درخواست پناهندگی فرد پناهجو قبول شود، دفترچه‌ای دریافت می‌کند که این دفترچه به منزله دفترچه شناسایی و هویت رسمی است: «{این دفترچه} در دفتر شهربانی محل اقامت ثبت می‌شود و دارنده آن باید هر سه ماه یک بار مراجعه و {آن را} تمدید نماید.»
آرش بهمنی، روزنامه‌نگار، در گزارشی که در تاریخ ۳۰ نوامبر سال ۲۰۱۶ در سایت سازمان حقوق بشر ایران منتشر شده، به برخی مفاد و ویژگی‌های این آیین‌نامه پرداخته است.
در این آیین‌نامه تاکیده شده است شخص پناهنده پس از قبولی پناهندگی، در استفاده از خدمات بهداشتی، فرهنگی و اجتماعی، اشتغال به حرفه‌ها و کارهایی که اتباع خارجی در ایران اجازه آن را دارند و همچنین اموری که کمیته دائمی پناهندگان صلاح می‌داند، از حقوق اتباع ایران برخوردار است.
پناهنده اما حق شرکت در فعالیت‌های سیاسی و سندیکایی را ندارد (تبصره یک) و تنها «تا حدودی که مخالف نظم عمومی کشور نباشد»، می‌تواند «آزادانه» مراسم مذهبی خود را اعمال کند و به فرزندان خود تعلیمات مذهبی دهد.
دیگر حقوقی که این قانون برای پناهندگان در نظر گرفته، از این قرار است: «در انتخاب مسکن آزاد است و در صورتی که از لحاظ امنیت ملی و نظم عمومی مانعی نباشد، برای او پروانه مسافرتی صادر می‌شود که با آن می‌تواند به خارج از کشور مسافرت کند. در مورد استملاک اموال منقول و غیر منقول، پناهنده اصولا از همان حقوق که برای اتباع خارجه مقرر است استفاده خواهد کرد.»
یک پناهنده در ایران همچنین حق دارد برای احقاق حق خود به دادگاه‌های کشور مراجعه کند. او البته باید کتبا تعهد کند که تا وقتی در ایران اقامت دارد، مقررات و قوانین دولت ایران را محترم بشمارد.
بر اساس این آیین‌نامه، اعطای تابعیت به پناهندگانی که در مدت اقامت در ایران قوانین و مقررات را کاملا رعایت کرده باشند، با نظر مساعد بررسی خواهد شد.
افراد متقاضی کسب تابعیت ایران باید درخواست تابعیت خود را به اداره تابعیت وزارت امور خارجه در مرکز یا دفاتر امور اتباع و مهاجران خارجی استانداری‌های سراسر این کشور ارائه کنند.
این افراد مطابق ماده ۹۷۹ قانون مدنی باید دارای شرایط زیر باشند:
۱. به سن ۱۸ سال تمام رسیده باشند.
۲. پنج سال اعم از متوالی یا متفاوت به‌صورت قانونی در ایران ساکن بوده باشند.
۳. فراری از خدمت نظامی در کشور متبوع خود نباشد.
۴. در هیچ مملکتی به جنایت مهم یا جنایت غیرسیاسی محکوم نشده باشد.
همچنین برابر قانون، افرادی که به امور عام‌المنفعه ایران خدمت یا مساعدت کرده باشند یا اشخاصی که دارای همسر ایرانی باشند و از او فرزند داشته باشند و یا دارای مقامات عالی علمی باشند، در صورتی که دولت ورود آنها را به تابعیت ایران صلاح بداند، بدون رعایت شرط اقامت، ممکن است با تصویب هیات وزیران به تبعیت ایران قبول شوند.
اشخاص غیرایرانی که به تابعیت ایران درآیند، از کلیه حقوقی که برای ایرانیان مقرر است بهره‌مند می‌شوند اما نمی‌توانند به چنین مقاماتی دست یابند:
۱. ریاست جمهوری و معاونان او
۲. عضویت در شورای نگهبان و ریاست قوه قضائیه
۳. وزارت و کفالت وزارت و استانداری و فرمانداری
۴. عضویت در مجلس شورای اسلامی
۵. عضویت در شوراهای استان و شهرستان و شهر
۶. استخدام در وزارت امور خارجه و نیز احراز هر گونه پست یا ماموریت سیاسی
۷. قضاوت
۸. عالی‌ترین رده فرماندهی در ارتش و سپاه و نیروی انتظامی
۹. تصدی پست‌های مهم اطلاعاتی و امنیتی
مجموعه قوانین مربوط به پناهندگی و تابعیت در ایران اغلب در بررسی‌های به عمل آمده و مخصوصا در مقایسه با قوانین کشورهای پیشرفته در این زمینه، سختگیرانه خوانده شده‌اند. در کنار سختگیری قوانین اما به نظر می‌رسد اجرا نشدن کامل قانون موجود نیز باعث شده است پناهجویان در ایران به دلیل نداشتن اسناد هویتی، شناسنامه و کارت ملی، هم از نظر شناسایی و هم از نظر بهداشتی، اجتماعی، درمانی و آموزشی با مشکل مواجه شوند و از بسیاری از حقوق مندرج در اعلامیه جهانی حقوق بشر محروم بمانند.