با این همه، گنج نیست بی‌رنج؛ آینده‌ی انرژی آبی در ایران

14 سپتامبر 2022، ساعت 18:04

X

 

سازمان حقوق بشر ایران: سوال، دیگر این نیست که «چه زمانی؟»؛ بلکه این است که جامعه ایران «چگونه» از یک تغییر بزرگ عبور خواهد کرد. چالش پیش روی جامعه ایران که تاکنون به آن پرداخته نشده، بررسی الگوهای جایگزین است که خلاء قدرت را پس از فروپاشی احتمالی جمهوری اسلامی پر کند.

سازمان حقوق بشر ایران در سلسله بحث‌هایی مساله «گذار از استبداد» را بررسی می‌کند. 

درباره سازوکار هم‌اندیشی «ایران و گذار از استبداد» بیشتر بخوانید

در این بخش، نظریه رجینا م. پائولوس، وکیل و حقوقدان بین‌المللی را در مورد مباحث حقوقی مربوط به «آینده‌ی انرژی آبی در ایران» می‌خوانید. در انتهای بحث، ویدیوی کنفرانس «گذار از استبداد» را خواهید دید که در روزهای ۱۱ و ۱۲ بهمن ۱۴۰۰ برگزار شد. 

 

چکیده

با در نظر داشتن اینکه مبنای مجموعه مقالات حاضر بر چگونگی حل مسائل در الگوی جدید حکومتی در ایران به نحوی کاملا متفاوت از قالب فعلی آن است، این مقاله، نظر به مشکلات فعلی در حوزه‌ی آب و انرژی که باید مورد توجه قرار گیرند، به آینده‌ی توسعه‌ی انرژی آبی در این کشور می‌پردازد. با وجود اهمیت جهانی فعلی در رفع مشکلات تغییرات اقلیمی و کمبود آب، توسعه‌ی انرژی آبی در ایران معضلی خواهد بود که باید بررسی و در چارچوبی واقع‌بینانه اصلاح شود، به‌ویژه چارچوبی که به ایران این امکان را می‌دهد که تعهدات بین‌المللی خود را به‌جا آورد، نه تنها برای حفظ محیط زیست، بلکه برای مردم ایران و ثبات در منطقه.

 

در شهریورماه ۱۴۰۰، شرکت توسعه‌ی منابع آب و نیروی ایران، شرکتی وابسته به وزارت نیروی ایران، از برنامه‌ریزی برای استفاده‌ی بهتر از ظرفیت‌های آبی کشور به منظور تولید برق از منابع آبی خبر داد[1]. این خبر در حالی اعلام شد که «خشکسالی و بارش کم در سال آبی جاری» منجر به «کاهش چشمگیر» در استفاده‌ی موثر از نیروگاه‌های برق آبی شده است[2]. بارش برف در ارتفاعات، که آب ذخیره‌ی سدها را تشکیل می‌دهد هم کاهش داشته است[3]. تغییرات آب و هوایی به قطعی گسترده‌ی برق منجر شده، که در چندین استان ایران، ۱۵درصد برق از انرژی آبی سدها تامین می‌شود[4]. در ایران، «انرژی آبی نقش کلیدی در تامین برق در زمان اوج مصرف دارد. اولین نیروگاه آبی برق در ایران در سال ۱۹۶۱ و بر روی رودخانه‌ی دز ساخته شد. از آن زمان به بعد، ایران نیروگاه‌های آبی خود را توسعه داده است. بسته به شرایط آبی، انرژی آبی بین ۶ تا ۱۵ درصد برق کشور را تامین می‌کند و آب بزرگ‌ترین منبع انرژی تجدیدپذیر ایران است»[5]. تخمین زده می‌شود «سدها حدود ۹۰ درصد منابع آبی کشور را» به مناطق پرجمعیت‌تر «انتقال داده‌اند» و در نتیجه «بسیاری از اراضی کشور را به زمین‌های بایر تبدیل کرده‌اند»[6].

کارشناسان مشکل اصلی را در اولویت‌بخشی به توسعه‌ی اقتصادی در برابر مدیریت آب ارزیابی کرده‌اند، که این مسئله بر نحوه‌ی پاسخگویی جمهوری اسلامی به تغییرات اقلیمی هم تاثیر گذاشته است[7]. اینکه دولت فعلی برخی اقدامات مرتبط با تغییرات اقلیمی را به لغو تحریم‌های اقتصادی مربوط به توافق هسته‌ای منوط کرده است هم چندان دور از انتظار نیست[8]. با این وجود، دولت فعلی علیرغم ادعاها مبنی بر فشار اقتصادی[9]، به توسعه‌ی نیروگاه‌های آبی ادامه داده است. بعد از سال ۲۰۱۸، تعداد سدها در ایران به بیش از ۱۰۰۰ رسیده است[10].

به نظر می‌رسد انرژی آبی در ایران با سه چالش اصلی روبه‌رو است. تمرکز این مقاله بر دو مورد از این‌ها است. چالش اول مسئله‌ی حق و حقوق است که بر اثر سیاست‌های ضعیف مدیریت آبی و گسترش نیروگاه‌های آبی ایجاد شده است. از آنجا که این سیاست‌ها شهروندان کشورهای دیگر را هم تحت تاثیر قرار می‌دهد، تنش‌های روزافزون در منطقه هم به این حق و حقوق ارتباط پیدا می‌کند. چالش دوم فساد است. بسیاری از نمونه‌های توسعه‌ی انرژی آبی در کشورهای مختلف جهان با فساد آمیخته شده. در ایران، فساد عامل وخیم‌تر شدن شرایط محیط زیستی است. چالش دیگر هزینه‌ی سرسام‌آور انرژی آبی در ایران در برابر فایده‌ی آن است. این چالش، به دلیل عوامل بسیاری که در این امر دخیلند، در این مقاله مورد بررسی قرار نمی‌گیرد. مسئله‌ی مصرف انرژی هم دست به دست مشکل اقتصادی داده، همچنان که مقام‌های جمهوری اسلامی اخیرا استخراج غیرقانونی رمزارز را از عوامل مصرف بالای برق دانسته‌اند[11]. بر اساس تخمین‌ها، ۴٫۵٪ استخراج رمزارز جهان به ایران اختصاص دارد[12]. همین مسئله، در ابتدای سال ۲۰۲۲، در اعتراضات خوزستان هم مطرح شد[13].

رهبران آینده‌ی ایران باید سیاست‌های انرژی آبی را بازبینی کنند و مهم‌تر از آن، برآورد کنند که آیا انرژی آبی «انرژی سبز» مناسبی که به آن نیاز دارند هست یا نه.

 

 

تاثیرات سیاست‌های ضعیف مدیریت آب را در سرتاسر جهان می‌توان دید، چرا که افزایش استفاده از انرژی آبی (به عنوان راهکاری برای تولید انرژی و صرفه‌جویی در مصرف آب) حقوق انسان‌ها و محیط زیست را نقض کرده[14] و در برخی موارد به افزایش تنش‌ها در منطقه دامن زده است[15]. جهان پر است از داستان‌های عبرت‌انگیزی از این دست. یکی از این موارد را در کامبوج، و جایی که سد شماره‌ی ۲ پایین رودخانه‌ی سه‌سان ساخته شده، می‌توان یافت. در سال ۲۰۱۲، گروه هواننگ چین این پروژه را از شرکتی ویتنامی گرفت و گروه هواننگ چین در تمام رایزنی‌ها با مردم، که اغلب بومیان منطقه بودند، شرکت داشت[16]. نمایندگان مردم منطقه از «فشارها»ی وارده بر آن‌ها برای امضا کردن شرایط ازپیش‌تعیین‌شده‌ی ساخت سد سه‌سان خبر داده بودند. پس از تکمیل ساخت سد در سال ۲۰۱۸، تخمین زده شده که حدود ۵۰۰۰ نفر آواره شده‌اند، زندگی و منابع غذایی بیش از ۱۰هزار نفر که در بالادست سد زندگی می‌کنند به شدت تحت تاثیر قرار گرفته و این سد «لطمه‌ی شدیدی به اکولوژی رودخانه‌ها هم در بالا و هم پایین سد زده است»[17]. ساخت نیروگاه‌های آبی در ایران هم چنین تبعاتی به دنبال دارد، که به تفصیل در ادامه به آن می‌پردازیم، و بر خلاف کامبوج، مقام‌های فعلی جمهوری اسلامی اذعان کرده‌اند که این پروژه‌ها خسارت به بار آورده.

 

الف. ایران

مردم خوزستان در تیرماه ۱۴۰۰ در اعتراض به قطع برق در اوج گرمای تابستان به خیابان آمدند[18].  نیروهای سپاه پاسداران به مردم شلیک کردند و بیش از ده نفر را کشتند. مشکلات خوزستان به دلیل سدسازی‌ها در آن منطقه شدت یافته است. در سال ۱۳۵۴، مهندسان به این نکته اشاره کردند که سد گتوند به این دلیل در دهه‌ی ۵۰ ساخته نشد که نتیجه‌ی مطالعات نشان می‌داد ساخت سد «مستقیما بر غلظت نمک رودخانه تاثیر می‌گذارد[19]». سد گتوند، علیرغم این مطالعات، در سال ۱۳۹۰ ساخته شد. در سال ۱۳۹۴، مدیر کمیته راهبری پروژه رفع شوری سد گتوند این سد را «اشتباهی ملی» خواند[20]. در همان سال، دیوان عالی کشور وجود اشتباهاتی در ساخت سد گتوند را تایید کرد[21]. در سال ۱۳۹۷، یکی از مقام‌های جمهوری اسلامی به صراحت اعلام کرد «با یک اشتباه مهندسی، آب خوزستان را شور کردیم»[22]. سد گتوند همچنین در فرسایش زمین در آن منطقه هم موثر بوده است. در سال ۱۳۹۴، حدود ۴۰۰هزار نخل به دلیل شوری آب نابود شدند. کشت خرما در ایران، که ۴۰درصد آن در این استان انجام می‌شود، در نتیجه‌ی این کار خسارت دید[23]. یک کارشناسْ تاثیرات سدی مانند گتوند را این‌گونه توصیف می‌کند:

            «از یک طرف با کشت نیشکر و ساخت سدهایی همچون گتوند آب را شور کرده‌اند، از طرفی دیگر برخی کشاورزان برنج می‌کارند که به آب زیادی نیاز دارد. از سویی آب را منتقل می‌کنند و از سوی دیگر آب را پشت سدها نگه می‌دارند که زیاد تبخیر می‌شود و منابع آبی از بین می‌روند. بنابراین در صورتی که حجم آب کم شود، آب شور وارد منطقه می‌شود زیرا آب شیرین کم شده است. اگر هم کیفیت را کاهش دهیم که محیط زیست را نابود می‌کنیم. در خوزستان اکنون هر دوی این اتفاقات افتاده است. هم کیفیت و هم آورد آب کاهش یافته است. این‌ها نشان می‌دهد در بالادست آب برداشته شده و کشت نیشکر، سد گتوند و تخلیه فاضلاب‌ها هم کیفیت آب را کاهش داده و آن را شور کرده‌اند[24]

مردم خوزستان همچنان با آثار مخرب سدها دست و پنجه نرم می‌کنند. آب آشامیدنی که از رود کارون (که سد گتوند بر آن بنا شده) تامین می‌شود، چنان آلوده شده که بر سلامت مردم اثرات منفی گذاشته. علاوه بر شیوع شبه‌وبا و بیماری‌های دیگر، «موضوع نابسامانی فاضلاب، کمبود آب تصفیه‌شده و کلرزنی آب شرب برای باکتری‌زدایی و احتمال بیماری دیگر یک مشکل عادی و روزمره‌ی مردم این منطقه شده[25]

مثال روشن دیگر تخریب زیست‌محیطی دریاچه‌ی ارومیه است، که سدسازی بر روی رودخانه‌های آن «مهم‌ترین عامل خشک شدن آن است»[26]. در حال حاضر حدود ۴۰ سد در اطراف این رودخانه‌ها فعالند. در سال ۲۰۱۱، معترضان درباره‌ی مرگ دریاچه‌ی ارومیه آگاهی‌رسانی کردند، و در سال ۲۰۱۳، حسن روحانی، رئیس جمهور وقت، وعده‌ی احیای دریاچه‌ی ارومیه را داد و ۵ میلیارد دلار برای زیرساخت‌ها و حفظ دریاچه تخصیص داد و سدسازی را ممنوع کرد[27]. در سال ۲۰۱۸، ستاد احیای دریاچه‌ی ارومیه تصمیم گرفت طرح «ساخت و ساز، شامل یک سد، و حفاری تونل و کانال انتقال آب به دریاچه» را اجرا کند[28]. در سال ۲۰۲۱، گزارش‌ها حاکی از آن است که این وعده‌ها به حرف و حدیث‌هایی در مورد کشاورزی پایدار و تونل‌هایی که آب را از رودخانه‌ی زاب کوچک منتقل می‌کردند دامن زده است[29].

در نوامبر ۲۰۲۱، به کمبود آب و خشکسالی اعتراض کردند[30]. کشاورزان بر بستر خشک رودخانه‌ی زاینده‌رود گردهم آمدند و حق‌آبه‌ی خود را طلب کردند، چراکه جمهوری اسلامی آب کشاورزان را برای مصرف صنایع و معادن انتقال داده است[31]. ماموران سپاه پاسداران با خشونت معترضان را سرکوب کردند، چادرهایشان را آتش زدند، و حدود ۳۰۰ نفر را زخمی کردند[32]. مشکل حق‌آبه‌ی اصفهان همچنان پابرجاست، و تنها اقدام هماهنگ جمهوری اسلامی در این راستا کشتار، بازداشت، و شکنجه‌ی فعالان و حافظان محیط زیست بوده است[33].

 ایران به میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ملحق شده است. بند ۲ ماده ۱ این میثاق تصریح می‌کند که «در هيچ‌ مورد نمی‌توان‌ ملتی را از وسايل‌ معاش‌ خود محروم‌ كرد». در ماده‌ی ۱۱ این میثاق هم آمده «كشورهای طرف‌ اين‌ ميثاق‌ حق‌ هر كس‌ را به‌ داشتن‌ سطح‌ زندگی كافی برای خود و خانواده‌اش‌ شامل‌ خوراک، پوشاک و مسكن‌ كافی، همچنين‌ بهبود مداوم‌ شرايط‌ زندگی به‌ رسميت‌ می‌شناسند». به نظر می‌رسد احداث سدها کاملا در جهت مخالف تعهدات ماده‌ی ۱ و ۱۱ میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی عمل می‌کند. «حق برخورداری از محیط زیست سالم، پاکیزه و پایدار» که شورای حقوق بشر سازمان ملل در سال ۲۰۲۱ آن را تصویب کرد هم می‌تواند از جمله حقوقی باشد که با گسترش نیروگاه‌های آبی در ایران بحثش پیش کشیده می‌شود[34]. علاوه بر این، لازم به ذکر است که در برخی از این استان‌ها، رابطه‌ی دولت فعلی و اقلیت‌ها باید با توجه به تعهدات معاهده‌ی بین‌المللی محو تمام اشکال تبعیض نژادی که ایران عضو آن است مورد توجه قرار بگیرد. دولت آینده‌ی ایران باید به تعهدات بین‌المللی خود پایبند باشد و همچنین گام‌هایی اساسی در جهت تطبیق دادن سیاست‌ها و تدابیر مدیریت آبی خود با تعهداتی که در نشست‌هایی از جمله COP26 پذیرفته است بردارد[35].

 

            ب. منطقه

سدسازی در ایران باعث ایجاد تنش با کشورهای همسایه هم شده، چرا که این سدها دسترسی آن‌ها را به آب قطع کرده‌اند. از مثال‌های بارز آن سد گاران است که احداث آن در سال ۲۰۱۳ به پایان رسید. سد گاران[36] بر روی رودخانه‌ی گاران احداث شده، اما یکی از شاخابه‌های آن رود دیاله در عراق است که از اقلیم کردستان عراق جاری می‌شود. پیش‌بینی می‌شد که بهره‌برداری از این سد اثرات بدی بر مناطق پیرامون خود بگذارد. چنان‌که بسیاری می‌گویند از آنجا که سد گاران بر جریان آبی که به کردستان سرازیر می‌شود تاثیر می‌گذارد، با این اقدام بذر «جنگ آبی» کاشته شده است[37]. علاوه بر سدها، ایران تونل‌هایی را هم برای تغییر مسیر جریان آب حفر می‌کند، کاری که تقریبا در مورد تمام ۴۰ رودخانه‌ای که از ایران سرچشمه می‌گیرند انجام داده‌اند[38]. بر اثر این کار، به زمین‌های کشاورزی بسیاری از افرادی که زندگی‌شان در عراق به آب وابسته است خسارت وارد شده و موج مهاجرت به خارج از این منطقه به راه افتاده[39]. سدی که ایران بر روی رود زاب کوچک احداث کرده «آب آشامیدنی ۸۰۰هزار نفر را در اقلیم کردستان عراق قطع کرده است»[40]. زاب کوچک «منبع اصلی امرار معاش حدود دو میلیون نفر است»[41]. منابع غذایی در فهرست منابعی قرار دارند که از رود زاب کوچک تغذیه می‌کنند. در نتیجه، برای بسیاری از افراد مهاجرت اجباری از مجاورت رودخانه‌ای که به سوی خشکی می‌رود تنها راه حل ممکن است.

در طرف دیگر معادله، اثراتی است که سدهای دیگر در منطقه بر ایران می‌گذارند. مثلا، سدهایی که ترکیه از آن‌ها بهره‌برداری می‌کند ساکنان خوزستان را تحت تاثیر قرار می‌دهد. «سدهایی که ترکیه بر دجله و فرات احداث کرده جریان آب را به عراق و سوریه، و آبی را که به اروندرود، رود ۲۰۰ کیلومتری در مرز ایران و عراق، می‌ریزد کاهش می‌دهد»[42]. ایران و افغانستان هم، به‌ویژه در مورد رود هلمند، با چنین مشکلات آبی مواجهند[43].

عراق با کاهش سطح آب و تاثیرات آن بر پیدایش خشکسالی در منطقه بیگانه نیست. عراق برای مقابله با خشکسالی‌های شدید چاه‌های جدید حفر کرده و «ده‌ها چاه را مرمت کرده و تلمبه‌خانه برپا کرده تا به مناطق مسکونی آب‌رسانی کند و کانال‌های آب‌رسانی را بهسازی و گرفتگی‌ها را رفع کرده تا از اتلاف آب جلوگیری کند»[44]. عراق به دنبال آن است که با ایران بر سر مشکل منابع آبی گفت‌وگو کند، اما حالا به نظر می‌رسد در حال بررسی پرونده‌ای علیه ایران درباره‌ی انتقال آب رودخانه‌ها در دیوان بین‌المللی دادگستری باشد[45]. عراق پیش از این هم از پروژه‌های بزرگ انرژی آبی خسارت دیده است و همچنان هم در نتیجه‌ی پروژه‌ی آناتولی جنوب شرقی در ترکیه با چالش روبه‌رو است[46]. هیچ توافق همکاری بر سر منابع آبی میان ایران، عراق و اقلیم کردستان عراق وجود ندارد[47]. این مسئله‌ای است که باید برای جلوگیری از کشمکش‌های بیشتر مد نظر قرار گیرد.

 

کسانی که با ساختار حکومت ایران آشنا هستند می‌دانند که سپاه پاسداران به ارتش به معنای سنتی آن شباهتی ندارد. سپاه پاسداران زیر نظر «فرمانده کل قوا»، یعنی رهبر جمهوری اسلامی، است. سپاه پاسداران در سال ۱۹۷۹ شکل گرفت و در تمام بخش‌های ایران، از جمله برنامه‌های سدسازی و انتقال آب، نفوذ دارد[48]. بسیاری از این فعالیت‌ها پس از جنگ ایران و عراق آغاز شد[49]. یکی از نهادهای وابسته به سپاه پاسداران قرارگاه سازندگی خاتم‌الانبیا است که اغلب پروژه‌های مرتبط با انرژی را در دست دارد. بر اساس گزارش‌ها، گروه سپاسد و شرکت مهندسی مهاب قدس، از شرکت‌های وابسته به قرارگاه خاتم‌الانبیا، برای ساخت سدهای بیشتر با نمایندگان مجلس شورای اسلامی لابی کرده‌اند. این دو شرکت نقش‌های اصلی در پروژه‌های ساخت و ساز را در دست گرفته‌اند و هر دوی این شرکت‌ها با عنوان «مافیای آب» شناخته می‌شوند. مافیای آب «فراتر از قانون است و هیچ‌گونه انتقاد، مسئولیت، یا تلاش برای نظارت و بازرسی بر فعالیت‌هایش را برنمی‌تابد»[50]. تحلیلگران دیگر هم به رویه‌ی مشابهی در مورد سپاه و سایر گروه‌های وابسته به آن اشاره کرده‌اند و می‌گویند «مدت‌ها است هر انتقادی را در مورد پروژه‌های سدسازی خفه کرده‌اند، تحلیل‌های هزینه-فایده به صورت علنی منتشر نشده، و هر دولتی که سر کار می‌آید پروژه‌های توسعه‌ی سدسازی را تایید می‌کند».

نبود اطلاعات در مورد سدها در ایران هم مشکلی است که بر مسئله‌ی فساد افزوده می‌شود. در سال ۲۰۱۷، اسمال مدیا (Small Media) گزارشی منتشر کرد که نشان می‌داد از میان هزار سد موجود در ایران تنها اطلاعات مربوط به حدود ۱۰۰ سد کامل است. اسمال مدیا این فقدان شفافیت را متوجه قرارگاه خاتم‌الانبیا دانسته[51]. هرچه بر اهمیت گردش آزاد داده‌ها و اطلاعات بگوییم، کم گفته‌ایم. همان‌طور که پیشتر هم گفته شد، داده‌های آب‌شناسی برای کشورهایی که در پایین‌دست رودخانه‌ی مکونگ قرار دارند و همچنین کشورهای جنوب آسیا که از سدسازی‌های چین آسیب دیده‌اند اهمیت فراوانی یافته است[52]. با توجه به این‌که جمهوری اسلامی کنترل تمام منابع آبی کشور را در دست دارد[53]، مشکل بزرگ‌تری که در نتیجه‌ی فساد ایجاد می‌شود آن است که رعایت برابری در تخصیص حق‌آبه محدود می‌شود. به علاوه، آب می‌تواند به سلاحی علیه کسانی تبدیل شود که با رژیم فعلی سازگار نیستند.

علاوه بر فسادی که مستقیما از سپاه پاسداران نشئت می‌گیرد، مردم، ازجمله ساکنان خوزستان، به اشکال دیگری از فساد در مدیریت آب اشاره کرده‌اند. نامتوازن بودن تعداد نمایندگان از گروه‌های مختلف مردم در گفت‌وگوهای مربوط به مدیریت آب باعث شده شهرستان‌هایی مانند خوزستان در نتیجه‌ی انتقال آب در مضیقه قرار بگیرند و در مقابل استان‌هایی که در سلسله مرتب بالاتری در دولت نماینده دارند از این نظر در وضعیت مساعدتری باشند[54]. به نظر می‌آید چنین پارتی‌بازی‌هایی در کل ساختار جمهوری اسلامی امری متداول باشد. ایران از سال ۲۰۰۹ به کنوانسیون سازمان ملل برای مبارزه با فساد ملحق شده است. در پنجم ژانویه‌ی ۲۰۲۲، وزیر دادگستری جمهوری اسلامی ایران با مسئول دبیرخانه کنوانسیون مبارزه با فساد سازمان ملل متحد دیدار و درباره‌ی نحوه‌ی پیگیری استرداد اموال ناشی از فساد و استفاده از ظرفیت کنوانسیون بین المللی مبارزه با فساد با او گفت‌وگو کرد[55]. همان‌طور که پیشتر هم به این نکته اشاره کرده‌ام، هدف از تشکیل کنوانسیون مبارزه با فساد سازمان ملل متحد تقویت تلاش‌ها برای ریشه‌کن کردن فساد است و تمام کشورهای عضو را ملزم می‌کند فساد و سایر اشکال آن را جرم تلقی کنند[56]. در تابستان سال ۲۰۱۸، جمهوری اسلامی دادگاه‌هایی ویژه برای محاکمه‌ی افراد به اتهام فساد برپا کرد. در صورتی که فردی مجرم شناخته شود، ممکن است احکام مختلفی از جمله حکم اعدام برایش صادر شود[57]. اخیرا رسوایی مالی سپاه پاسداران افشا شد و فرمانده سپاه تهران سوءاستفاده‌ی مالی را تکذیب نکرد. دکتر السلمی می‌گوید «حکومت ایران ممکن است در موقعیتی قرار بگیرد که به ناچار برای تعدادی از اعضای سپاه پاسداران یا افراد وابسته به آن دادگاه‌های ساختگی برگزار کند. هدف از برگزاری چنین دادگاه‌هایی حفظ و حمایت از یکپارچگی سپاه است»[58]. کارشناسی دیگر معتقد است «در سیستم قضایی ایران مرسوم است که به جای مقاماتی که مرتکب فساد شده‌اند، افشاگران و روزنامه‌نگارانی که پرونده‌های فساد را افشا می‌کنند مجازات شوند»[59].

واضح و آشکار است که در آینده نقش سپاه پاسداران باید به کلی بازنگری و به حالت اول بازگردانده شود و مسلما پروژه‌های توسعه‌ی انرژی تحت نظر سازمان حفاظت از محیط زیست قرار گیرد. همچنین، تمام داده‌ها و اطلاعات مربوط به پروژه‌های انرژی آبی و سایر پروژه‌های محیط زیستی باید شاخصه‌های اولیه را رعایت کنند، که این شاخصه‌ها شامل برآورد اثرات محیط زیستی پروژه، دربرگیری تمام اقشار و گروه‌های جامعه که با انجام پروژه موافقت کرده‌اند، و توسعه‌ی فرآیند نظارتی می‌شود تا افرادی که از بودجه و دارایی‌های مملکت سوءاستفاده می‌کنند نزد مردم پاسخگو باشند.

 

هر حکومتی که در آینده در ایران بر سر کار بیاید باید تعهدات توافقنامه‌های بین‌المللی کنونی را هم در نظر بگیرد. ایران تا امروز به سه میثاق و کنوانسیون بین‌المللی ملحق شده که به امور مربوط به سدسازی و انرژی آبی ارتباط دارند: میثاق بین‌المللی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی؛ معاهده‌ی بین‌المللی محو تمام اشکال تبعیض نژادی؛ و کنوانسیون سازمان ملل برای مبارزه با فساد. علاوه بر حقوقی که به تازگی تصویب شده، مثل حق برخورداری از محیط زیست سالم، تعهدات پیمان‌های تغییرات اقلیمی هم باید پذیرفته شوند. امید است که در گذار به حکومت جدید در ایران، این میثاق‌ها و کنوانسیون‌ها در سیاست‌گذاری‌های معقول توسعه حول انرژی آبی مد نظر قرار داده شوند. در ضمن، ایجاد سازوکارهایی برای همکاری و اشتراک بیشتر آب برای تنظیم سیاست‌های متوازن‌تر و هماهنگ‌تر مفید واقع خواهد شد.

در بهترین حالت، استفاده از انرژی آبی در منطقه متوقف می‌شود تا رودخانه‌ها بتوانند به صورت طبیعی جاری شوند، و تخریب سدهای فعلی هم که هزینه‌برند و امکان نگهداری آن‌ها وجود ندارد مورد بررسی قرار گیرد.

ویدیوی روز نخست وبینار

ویدیوی روز دوم وبینار

* International Criminal Law Attorney based in the United States. She is Co-Counsel to the Aban Tribunal, a
People’s Tribunal focused on alleged crimes perpetrated during the Aban 2019 protests. She is the Editor of Green Crimes and International Criminal Law (Vernon Press) where she has also authored a chapter which discusses the impact of hydropower dams in Asia.

[1] Tehran Times, Energy Ministry to implement program for improving hydropower plants, September 13, 2021, https://www.tehrantimes.com/news/465009/Energy-Ministry-to-implement-program-for-improving-hydropower

[2] همان

[3] Tehran Times, Iran short of rain by 33%, December 14, 2021, https://www.tehrantimes.com/news/468070/Iran-short-of-rain-by-33

[4] Maya Gebeily, As Iran faces ‘water bankruptcy’ drought exposes past problems, future threats, Thompson Reuters Foundation, July 28, 2021, https://news.trust.org/item/20210728093025-mzoyl/

[5] Saeed Jamali, et al, Climate Change and Hydropower Planning in the Middle East: Implications for Iran’s Karkheh Hydropower Systems, JOURNAL OF ENERGY ENGINEERING, September 2013, 153

[6] Azadeh Karimi, Iran Water Transfer Project Exposes Systematic Corruption in Management, Expert Says, Kayhan Life, October 29, 2019, https://kayhanlife.com/news/kayhan/iran-water-transfer-project-exposes-systematic-corruption-in-management-expert-says/

[7] Sanam Mahoozi, Iran’s failure to tackle climate change – a question of priority, Al Jazeera, November 9, 2021, https://www.aljazeera.com/news/2021/11/9/irans-failure-to-tackle-climate-change-a-question-of-priority

[8] همان

[9] Benoit Faucon and Ian Talley, Taliban Takeover is a Boon for Cash-Strapped Iran, The Wall Street Journal, August 25, 2021, https://www.wsj.com/articles/taliban-takeover-is-a-boon-for-cash-strapped-iran-11629904448

[10] Elham Hoominfar and Claudia Radel, Contested Dam Development in Iran: A Case Study of the Exercise of State Power over Local People, July 7, 2020, Sustainability, http://dx.doi.org/10.3390/su12135476

[11] Iran International, Iran’s New Record High Electricity Consumption Hard to Explain, June 30, 2021, https://old.iranintl.com/en/iran/irans-new-record-high-electricity-consumption-hard-explain

[12] United States Institute for Peace, Iran Suffers Twin Power & Water Crisis, August 3, 2021, https://iranprimer.usip.org/blog/2021/jul/13/iran-suffers-twin-power-water-crises

[13] Doksha Madhok, Kazakhstan is huge for crypto mining. Political upheaval could jeopardize that, CNN, January 7, 2022, https://www.cnn.com/2022/01/07/investing/bitcoin-mining-kazakhstan-protests-impact-intl-hnk/index.html

[14] Recent cases throughout the world have begun examining the rights of nature, particularly the rights a river may have. See Lidia Cano Pecharroman, Rights of Nature: Rivers That Can Stand in Court, Resources, 2018; 7(1):13. https://doi.org/10.3390/resources701001

[15] Gebeily at 4.

[16] Human Rights Watch, Underwater Human Rights Impacts of a China Belt and Road Project in Cambodia, August 10, 2021, https://www.hrw.org/report/2021/08/10/underwater/human-rights-impacts-china-belt-and-road-project-cambodia

[17] همان

[18] Struan Stevenson, A Look At The Breaking Points in Iran, International Business Times, January 9, 2022, https://www.ibtimes.com/look-breaking-points-iran-3371885

[19] Tehran Bureau, How Iran’s Khuzestan went from wetland to wasteland, The Guardian, April 16, 2015, https://www.theguardian.com/world/iran-blog/2015/apr/16/iran-khuzestan-environment-wetlands-dust-pollution

[20] Arezoo Mirzakhani, Gotvand Dam: An Environmental Disaster, Iran Wire, July 16, 2018, https://iranwire.com/en/features/5407

[21] همان

[22] همان

[23] همان

[24] همان

[25] Mahrokh Gholamhosseinpour, Forced to Migrate for a Glass of Drinking Water, Iran Wire, June 29, 2018, https://iranwire.com/en/features/5386

[26] See Ouria Mahmoud & Harun Sevinc, The Role of Dams In Drying Up Lake Urmia and Its Environmental Impacts on Azerbaijani Districts of Iran, Saussurea. 2016, 6. 54-65.

[27] Tehran Bureau, I am Lake Urmia: a social media campaign takes on the environment in Iran, The Guardian, September 22, 2016, https://www.theguardian.com/world/iran-blog/2016/sep/23/iran-lake-urmia-environment

[28] Richard Stone, After revival, Iran’s great salt lake faces new peril, Science, April 29, 2021, https://www.science.org/content/article/after-revival-iran-s-great-salt-lake-faces-new-peril

[29] Peter Schwartzstein, The return of a once-dying lake, Future Planet, February 25, 2021, https://www.bbc.com/future/article/20210225-lake-urmia-the-resurrection-of-irans-most-famous-salt-lake

[30] Stevenson, at 13.

[31] Sahab Bahar, Iran’s water is running dry. Now its water woes are worsening, Atlantic Council, December 13, 2021, https://www.atlanticcouncil.org/blogs/iransource/irans-water-is-running-dry-now-its-water-woes-are-worsening/

[32] همان

[33] See Al Monitor, Plight of Iranian environmentalists raised at Glasgow summit, November 2, 2021, https://www.al-monitor.com/originals/2021/11/plight-iranian-environmentalists-raised-glasgow-summit

[34] Human Rights Council, The human right to a clean, healthy, and sustainable environment, October 8, 2021, A/HRC/RES/48/13, https://undocs.org/A/HRC/RES/48/13

[35] World Health Organization, Islamic Republic of Iran reaffirms commitment to address impacts of climate change on human health and well-being at COP26, November 8, 2021, http://www.emro.who.int/iran/news/islamic-republic-of-iran-reaffirms-commitment-to-address-impacts-of-climate-change-on-human-health-and-well-being-at-cop26.html

[36] The Garan Dam recently made the news because of the body of a victim of the 2019 Aban protests which was found. See Center for Human Rights in Iran, Family of Marivan Man Found in Dam: “We are Sure He Died in Detention Under Torture” December 20, 2019, https://www.iranhumanrights.org/2019/12/family-of-marivan-man-found-in-dam-we-are-sure-he-died-in-detention-under-torture/

[37] Rudaw, Iranian Dam Projects Beginning of a Water War with Kurdistan, December 3, 2013, https://www.rudaw.net/english/kurdistan/03122013

[38] Faris al-Omran, Iraq raises the alarm on Iran’s increasing efforts to block river water, October 13, 2021, https://diyaruna.com/en_GB/articles/cnmi_di/features/2021/10/13/feature-01

[39] همان

[40] Rudaw, KRG partially cuts water flow to Iraq as Iran builds dam on Zab River, July 2, 2017, https://www.rudaw.net/english/middleeast/iran/02072017

[41] Kakalaw Abdulla and Dler Abdulla, Iraqi Kurdistan faces water ‘catastrophe’ as Iran cuts off rivers, Middle East Eye, September 3, 2020, https://www.middleeasteye.net/news/iraq-kurdistan-water-catastrophe-iran-rivers

[42] Tehran Bureau, at 14.

[43] Bahar, at 29.

[44] Tehran Bureau, at 14. 

[45] همان

[46] See Mark Dohrmann and Robert Hatem, The Impact of Hydro-politics on the Relations of Turkey, Iraq, and Syria” Middle East Journal, vol 68, no. 4, 2014, http://www.jstor.org/stable/43698183

[47] Environmental Justice Atlast, Daryan Dam and its transboundary impacts, Iran, November 29, 2016, https://ejatlas.org/conflict/daryan-dam-iran

[48] Nik Kowsar, The IRGC and Iran’s ‘Water Mafia’, MEI, February 5, 2021, https://www.mei.edu/publications/irgc-and-irans-water-mafia

[49] Frederic Wehrey, The Rise of the Pasdaran, RAND, 2009, 59, https://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/monographs/2008/RAND_MG821.pdf

[50] Khalil Khani, Did Sanctions Cause Iran’s Environmental Problems? – Analysis, Eurasia Review, September 8, 2021, https://www.eurasiareview.com/08092021-did-sanctions-cause-irans-environmental-problems-analysis/

[51] Radio Farda, The Case of Iran’s Lost Dams, October 31, 2017, https://en.radiofarda.com/a/iran-dams-disappeared/28825889.html

[52] Regina M. Paulose, Hydropower and Human Rights: Revisiting the World Commission on Dams Report, IJPIEL, December 17, 2021, https://ijpiel.com/index.php/2021/12/17/hydropower-and-human-rights-revisiting-the-world-commission-on-dams-report/

[53] Austin Corona, How Mangled Dam Diplomacy is Sharing Iraq’s Water Crisis, Fikra Forum, November 4, 2020, https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/how-mangled-dam-diplomacy-shaping-iraqs-water-crisis

[54] Tehran Bureau, at 14.

[55] Islamic Republic News Agency, Iran’s Justice Minister meets UNCAC Secretary, January 5, 2022, https://en.irna.ir/news/84603231/Iran-s-Justice-Minister-meets-UNCAC-Secretary

[56] Regina M. Paulose, Beyond the Core: Incorporating Transnational Crimes into the Rome Statute, Cardozo Journal of International and Comparative Law, Vol 21, No 1, Fall 2012.

[57] Erin Cunningham, Iran’s new anti-corruption courts have begun sending businessmen to the gallows, The Washington Post, November 30, 2018, https://www.washingtonpost.com/world/irans-new-anti-corruption-courts-have-begun-sending-businessmen-to-the-gallows/2018/11/29/c94a56a0-ed09-11e8-8b47-bd0975fd6199_story.html

[58] Dr. Mohammed Al-Sulami, Iran’s IRGC downplays rampant corruption and its implications, Arab News, August 31, 2020, https://www.arabnews.com/node/1727456

[59] Pooya Azadi, The Structure of Corruption in Iran, Stanford Iran 2040 Project, August 2020, https://stanford.app.box.com/s/vzsjsnp53couuw6nxtljru0qxrpb8ezf