مرکز سوما: تلاش برای حفظ زبان و فرهنگ کردی

در کشورهایی که حاکمیت مانع از آموزش و یادگیری به زبان مادری افراد می‌شود و زبانی را بر زبان دیگر برتری و ارجحیت می‌دهد نشان دهنده بی عدالتی و تبعیض در آن جامعه است. نمی‌توان به بهانه حفظ زبان رسمی کشور از یادگیری و آموزش زبان مادری افراد جلوگیری کرد. یادگیری و تحصیل به زبان مادری جزء حقوق اولیه افراد جامعه است. ایران از جمله کشورهایی است که دارای تنوع زبانی و فرهنگی گوناگون است اما هیچ کدام از این زبان‌ها در مدارس تدریس نمی‌شود. زبان و فرهنگ،  رابطه تنگاتنگی با یکدیگر دارند. با از بین رفتن هر زبان یک فرهنگ از بین می‌رود. در ایران زبان رسمی کشور فارسی است و تنها با زبان فارسی در مدارس تدریس می‌شود. بنابراین کودکانی که زبان مادری‌شان فارسی نیست به یکباره وارد محیطی می‌شوند که با زبان آن بیگانه هستند که این امر مشکلات فراوانی را برای کودکان به وجود می‌آورد. تا امروز اعتراض‌های زیادی در این خصوص صورت گرفته است، اما مسئولان توجهی به آن نشان نداده‌اند و گاهی با برچسب " تجزیه طلب " با این افراد برخورد شده است. حتی برخی از مسئولان،  تدریس و تحصیل به زبان مادری را خطری بزرگ برای زبان فارسی قلمداد کرده‌اند. این در حالیست که هم اکنون دو زبان "عربی" و " انگلیسی" در مدارس ایران تدریس می‌شود. اما از تدریس و یادگیری زبان‌هایی مانند کردی یا آذری و بلوچی، ترکمنی و... جلوگیری می‌شود. طبق قانون اساسی کشور ( اصل ۱۵) حق آموزش به زبان مادری در کنار زبان رسمی کشور به رسمیت شناخته شده است اما هرگز به اجرا در نیامده است. حق هر انسانی است که به زبان خودش بنویسد، صحبت کند و بخواند. گرفتن این حق از افراد یک جامعه نقض حقوق این افراد است. مرکز "سوما" در مناطق کردنشین، سعی در جبران این حق نقض شده از شهروندان "کرد" را دارد. این مرکز فرهنگی_ آموزشی، ادبیات "کردی" را آموزش می‌دهد.

سازمان حقوق بشر ایران گفتگویی را با "امیر فرد پیاده" مسئول "سوما " در "بوکان" ترتیب داده است:   

سوما از چه سالی شروع به فعالیت کرده است؟  

سوما از سال ۷۴ فعالیت خود را شروع کرده است و دارای مجوز رسمی هم هست.

این مرکز چند شعبه دارد؟

تعداد آن زیاد است اما تقریباً می‌توانم بگویم در ۲۵ شهر کردنشین فعالیت می‌کند. مثل: کرمانشاه، سنندج، بوکان، مهاباد، سقز ...

فعالیت این مرکز در چه زمینه ایی است؟

ما در زمینه فرهنگی و آموزشی فعالیت داریم. اصلی‌ترین آن، تدریس ادبیات "کردی" است. به ویژه رسم الخط کردی. روی رسم الخط تاکید زیادی داریم. در واقع  فعالیت سوما در زمینه ادبیات است.

چند نفر در سوما مشغول به فعالیت هستند؟

سوما ابتدا به شکل تعاونی تأسیس شد که دوازده نفرهیئت مدیره داشت. در حال حاضرمسئول اصلی سوما که در مهاباد است، آقای "رحیم سلطانی" هستند. در شهرهای دیگر هم که سوما فعال است، هر کدام از شعبه‌ها یک مسئول دارد. اما سوما در بوکان که در حال حاضر بنده مسئولش هستم از سال 1383 شروع به کار کرده است و ما فعلاً چهار نفر هستیم. ما تنها مرکزی هستیم که در خصوص تدریس ادبیات کردی در ایران مجوز داریم.

مردم منطقه از این کلاس‌ها استقبال می‌کنند؟

ما چون مجوز داریم و از آن مهم‌تر شهریه ایی دریافت نمی‌کنیم با استقبال خوب مردم منطقه از کلاس‌ها رو به رو هستیم. من رایگان تدریس می‌کنم چون هدفم تنها خدمت است.

  افرادی که در این کلاس‌ها شرکت می‌کنند در چه رده سنی هستند؟

اکثراً دانشجو هستند. یعنی معمولاً بالای ۱۸ سال.

یعنی افرادی هستند که حتی تا مقطع دانشگاه هم به زبان مادری خود تسلط ندارند؟

بله. ما اصل ۱۵ قانون اساسی را داریم که به صراحت اعلام می‌کند که در کنار زبان رسمی کشور، اقوام می‌توانند زبان خود را نیز تدریس کنند. اما خودتان هم می دانید که از ابتدای انقلاب این  اصل فراموش شده است. ما هم مجبور شدیم خودجوش این کلاس‌ها را برگزار کنیم. وقتی دولت‌ها وظایف خود را که اجرای قانون اساسی است را انجام نمی‌دهند، ما مجبور می‌شویم داوطلبانه برای حفظ زبانمان و حفظ فرهنگمان این کلاس‌ها را برگزار کنیم. این کلاس‌ها هیچ جنبه مادی و مالی برای ما ندارد و گاهی هزینه‌هایی هم برای خودمان دارد اما ما برای حفظ زبانمان به کارمان ادامه می‌دهیم. حفظ زبان و فرهنگ و گسترش خط رسم الخط کردی در مناطق کردنشین. یونسکو هم روی مسئله زبان مادری بسیار تاکید کرده است. ما حق داریم زبان خودمان را در منطقه خودمان تدریس کنیم. اما در کشور ما به این مسئله مهم، اهمیتی داده نشده است. 

این کلاس‌ها در چند مقطع تدریس می‌شود؟

 ماچند مقطع داریم. مقطع مقدماتی که دستور زبان کردی را با الفبای عربی تدریس می‌کنیم که از روی کتابی است که مسئول اصلی سوما " رحیم سلطانی " مؤلف آن است. کتاب دیگری هم داریم که دستور زبان کردی با الفبای لاتین است که بیشتر این نوع دستور زبان در کردهای ترکیه رایج است. دوره تربیت معلم کردی هم داریم. یعنی خودمان مدرس پرورش می‌دهیم. دوره‌های نقد و بررسی شعر نیز داریم.

شرایط خاصی برای علاقمندان به حضور در این کلاس‌ها در نظر گرفته‌اید؟ مثلاً شرط سنی دارید؟

ما از تمام سنین استقبال می‌کنیم و اصلاً محدودیت سنی نداریم. تنها چیزی که مهم است این است که حداقل خواندن و نوشتن فارسی را باید بلد باشند. چون امکانات ما محدود است. ما نمی‌توانیم مانند یک معلم آموزش و پرورش از ابتدا همه چیز را آموزش بدهیم چون امکاناتش را نداریم.

مشکلاتی که در این سال‌ها که تدریس می‌کنید با آن مواجه بوده‌اید چه مورادی بوده است؟

 بودجه کافی که هیچ وقت نداشتیم. بیشترین لطفی که به ما می‌کنند این است که چون ما مجوز داریم، کمتر به ما سخت می‌گیرند یا محدودیت‌ها را کمتر کرده‌اند. مکان مناسب برای برگزاری کلاس‌ها هم نداریم. گاهی اوقات بعضی از آموزشگاه‌ها یک یا دو کلاس خود را در اختیار ما قرار می‌دادند. اما در حال حاضر " شهرداری بوکان" درهمان ساختمان شهرداری، یک کلاس را در زیرزمین ساختمان در اختیار ما قرار داده است. اما با اینحال ما مشکلات زیادی داریم. برای مثال، کلاس‌های ما مختلط است. وقتی چیزی برای مانع شدن از فعالیت ما پیدا نمی‌کنند به مختلط بودن کلاس‌های ما ایراد می‌گیرند و می‌خواهند که ما کلاس‌ها را جدا برگزار کنیم. شاید این نکته هم برای شما جالب باشد که بگویم بیشتر کسانی که در کلاس‌های ما شرکت می‌کنند دخترها هستند. من خیلی روی مختلط بودن کلاس‌ها تاکید دارم. بین زن و مرد دیوارهای ضخیمی کشیده‌اند و انگار با دو موجود متفاوت برخورد دارند. من در کلاس‌های خودم سعی کردم در ارتقای فکری همشهری‌های خودم نقش کوچکی داشته باشم. کلاس‌هایم تمرینی برای دموکراسی باشد و تقویت حقوق بشر. البته اینها سیاست‌های شخص من است نه سوما. سوما اگر بخواهد وارد این مسائل شود با آن برخورد می‌شود. چون در اساسنامه هم نوشته شده است که هر چیزی جز تدریس ادبیات کردی ممنوع است. مثلاً من خیلی تمایل دارم در رابطه با حقوق زنان در کلاس‌هایم صحبت کنم. مسئله ایی که متاسفانه در منطقه ما خیلی کم رعایت می‌شود. زنانی که نیمی از ایران را تشکیل می‌دهند. زنان همیشه در سیاست و فرهنگ و اقتصاد و ... مؤثر بوده‌اند، اما متاسفانه به حاشیه رانده شده‌اند. من در کلاس‌هایم به شدت روی مسئله حقوق زنان حساسیت دارم. اگراز توانایی‌های زنان درعرصه های مختلف استفاده شود، می‌توانیم پیشرفت‌های عظیمی داشته باشیم. در تمام کلاس‌هایم هم از این مسئله استقبال می‌شود. هیچ کس در دنیا نیست که اگر از حقوقش صحبت شود یا حمایت شود از آن استقبال نکند. به هر حال مشکلات و محدودیت‌ها زیاد است. مثلاً می گویند شما فلان جا فلان عکس را گذاشتید روی فلان سایت یا چرا مصاحبه کردید یا مثلاً یکی شاگرد ما بوده یا همکار ما بوده برای مدت کوتاهی. این شخص مثلاً می‌رود کردستان عراق ... بازخواست و سؤال و جواب‌ها از ما و کارشکنی‌ها شروع می‌شود. یا مثلاً می گویند شما که رایگان تدریس می‌کنید بودجه‌تان از کجا تأمین می‌شود؟ چرا رایگان تدریس می‌کنید؟ خرجی زندگی خودتان را از کجا تأمین می‌کنید؟ در حالیکه بودجه ما فقط از طریق مردم عادی تأمین می‌شود که آن هم همیشگی نیست و بسیار مبلغ‌ها جزئی است.

یعنی شما از نهادهای دولتی کمکی دریافت نمی‌کنید؟

خیر. فقط کمک‌های مردمی بوده و تا حالا هیچ نهاد دولتی به ما کمک مالی نکرده است.

آماری از تعداد افرادی که در کلاس‌های شما شرکت داشته‌اند دارید؟

آمار دقیق ندارم متاسفانه. اما تقریباً دو هزار نفر را در بوکان طی ده سال آموزش داده‌ایم.    

 شما با تدریس زبان رسمی کشور در مدارس و دانشگاه‌ها مخالف هستید؟

اصلاً اینطور نیست. ما حداقل شش ملیت داریم در ایران. ما باید زبان فارسی را بلد باشیم تا زبان مشترکی داشته باشیم که بتوانیم با هم حرف بزنیم. ما هرگز با این مخالف نبودیم. ما از این حمایت می‌کنیم که فارسی زبان رسمی ما باشد اما در مناطق خودمان زبان مادری‌مان باید تدریس شود. این نه تنها مشکلی برای زبان فارسی ایجاد نخواهد کرد، بلکه زبان فارسی را تقویت هم می‌کند. تنها خواسته ما رعایت اصل 15 قانون اساسی است. ما می‌خواهیم این افکار و اتهام‌ها و ظلم‌هایی که در طول تاریخ با ما کردها شده است را کنار بگذارند. ما می‌خواهیم دید غلطشان نسبت به ما را تغییر دهند. اتفاقاً ما ملتی صلح طلب و فرهنگی هستیم. ما فقط آرامش می‌خواهیم و حقوق ابتدایی‌مان که از ما دریغ شده است. مطالبات ما حق قانونی و طبیعی هر انسانی است نه تنها ما کردها. ما مخالفتی با زبان فارسی نداریم.

 آدرس: بوکان؛ پاساژ شهرداری، طبقه زیرین، پلاک 9

تلفن (امیر فردپیاده): 09149848917

رحیم سلطانی: 09143442559