برده‌داری: تجارتی پر رونق در کشورهای منطقه

برده‌داری نوین انواع متفاوتی دارد. خرید و فروش و قاچاق انسان، ازدواج اجباری، بهره‌کشی جنسی، سربازگیری از میان کودکان، استثمار افراد در تجارت مواد مخدر و ... همه از انواع برده‌داری نوین به شمار می‌رود. برده‌داری نوین که گمان می‌رفت امری مربوط به گذشته است، هنوز هم به اشکال مختلف وجود دارد و آمار آن رو به افزایش است. گزارش‌های منتشر شده در مورد برده‌داری در سال ۲۰۱۴ حاکی از این بود که هند شاهد بیشترین تعداد برده‌ها ـ به خصوص کودکان ـ در جهان است؛ به طوری که میلیون‌ها کودک هندی مجبور به روزی ۱۶ ساعت کار می‌شوند. بیش از چهار میلیون کودک به عنوان برده در کارهای خدمات منزل، رستوران‌ها و کارخانه‌های تولید لباس مشغول به کار هستند.

سازمان استرالیایی Walk Free در سال ۲۰۱۶ شاخص جهانی برده‌داری را منتشر کرد. بر اساس این شاخص، هند با ۱۸/۳۵ میلیون نفر برده، بیشترین آمار را در سطح جهان دارد. با این حال در قیاس با جمعیت، در کره شمالی، شاهد بیشترین نسبت تعداد برده‌ها هستیم؛ به طوری که ۴/۳۷ درصد از مردم این کشور به بردگی مشغول هستند. کره شمالی همچنین تنها کشور جهان است که انواع مختلف برده‌داری نوین را به رسمیت نشناخته و به همین ترتیب، قوانینی نیز برای کاهش از میزان برده‌داری وضع نکرده است. آمار منتشرشده حاکی از این است که بیشترین میزان ثبت‌شده برده‌داری در آسیا است. پس از هند و کره شمالی، چین با ۳/۳۹ میلیون، پاکستان با ۲/۱۳ میلیون، بنگلادش با ۱/۵۲ میلیون و ازبکستان با ۱/۲۳ میلیون نفر، بیشترین برده‌داری را در میان کشورهای آسیایی شاهد هستند.

آمارها حاکی از این است که ۴۵۸ میلیون نفر در جهان به اشکال مختلف به عنوان برده به کار گرفته شده‌اند. به گفته سازمان Walk Free بیش از نیمی از این رقم (۵۸ درصد)، از ساکنان فقط پنج کشور جهان هستند. این گزارش که در تحقیق از ۱۶۷ کشور و گفت‌وگو با ۴۲ هزار نفر تهیه شده، آمار برده‌داری را به طرز نگران‌کننده‌ای رو به افزایش توصیف کرده به طوری که در مقایسه با آمارهای سال ۲۰۱۴برده‌داری در جهان ۲۸ درصد افزایش یافته است.

بین ۲۳ کشوری که شاهد بیشترین برده‌داری هستند، نام شش کشور اسلامی نیز وجود دارد. قطر، سودان، عراق، یمن، سوریه و لیبی، کشورهای اسلامی هستند که در آن‌ها برده‌داری به روش‌های مختلف وجود داشته و دولت‌ها واکنش مناسبی نسبت به گسترش این پدیده ندارند. بیشتر این کشورها، سال‌هاست که شاهد جنگ و تنش‌های تند داخلی و ضعف حکومت مرکزی هستند و همین امر باعث گسترش روزافزون برده‌داری در کشورهای منطقه است.

آخرین آمارهایی که در سال ۲۰۱۶ منتشر شده، حاکی از این است که تعداد کلی افرادی که در خاورمیانه و شمال‌ آفریقا به بردگی گرفته شده‌اند، ۲ میلیون و ۹۳۶ هزار نفر برابر با ۶/۴ درصد جمعیت منطقه است. قطر بیشترین آمار برده‌داری را میان کشورهای منطقه داراست که این آمار بالا به علت بیگاری کشیدن از کارگران خارجی و نگهداری آن‌ها توسط کارفرماها در شرایط غیر انسانی ثبت شده است.

موضوعات مؤثر در افزایش آمار برده‌داری در خاورمیانه

داعش

جنگ در سوریه، یمن، عراق و فلسطین و هم‌چنین حضور داعش در بخش‌هایی از خاک عراق و سوریه باعث شده تا تعداد زنان و کودکانی که به روش‌های مختلف مورد سوء استفاده قرار می‌گیرند،‌ افزایش یابد. گروه‌های مختلف شبه نظامی مانند داعش، کودکان را به بردگی گرفته، به آنها از سنین کم آموزش نظامی داده و از آن‌ها در انفجارهای انتحاری استفاده می‌کنند.

در پدیده‌ای که ده‌ها سال بود در جهان به شکل علنی دیده نشده بود، داعش بسیاری از زنان اقلیت‌های دینی مانند ایزدی‌ها در عراق را به بردگی گرفت. داعش پس از به اسارت گرفتن نزدیک به سه هزار زن ایزدی، با برپا کردن بازار خرید و فروش برده، آن‌ها را برای سوء استفاده‌های جنسی و کار اجباری به مزایده گذاشت. برخی دیگر نیز به اسارت گرفته شده و داعش از خانواده‌های آن‌ها خواست تا در ازای آزادی آن‌ها، برای هر کدام ۴۰ هزار دلار پرداخت کنند.

ازدواج کودکان

ازدواج با کودکان که از انواع برده‌داری نوین محسوب می‌شود، هنوز هم در بسیاری کشورهای منطقه مثل مصر، لبنان، اردن و مراکش وجود دارد. پدیده دیگری که آمار رو به افزایش سالیانه نشان می‌دهد، ازدواج توریستی است؛ به طوری که مردان زیادی از کشورهای عربی خلیج فارس به شکل توریستی به لبنان، مراکش و مصر سفر کرده و به خانواده‌ای فقیر پول می‌دهند تا در ازای آن با دختر زیر سن قانونی آن‌ها به شکل موقت ازدواج کنند. گزارش سازمان استرالیایی حاکی از این است که سن برخی از کودکانی که بدین ترتیب در مصر به ازدواج موقت درآمده‌اند، تنها ۱۱ سال بوده. گزارش‌های منتشر شده در مراکش نشان می‌دهد که فقط در سال ۲۰۱۴ نزدیک به صد هزار دختر خردسال ازدواج کرده‌اند.

علاوه بر این، شرایط جنگی در منطقه نیز عامل مؤثری در افزایش ازدواج کودکان است. در کشورهایی مثل ترکیه، اردن و لبنان که پذیرای آوارگان سوری و عراقی زیادی هستند، خانواده‌ها به دلیل فقر و آوارگی کودکان خود را در ازای پول به ازدواج مردان بالغ در می‌آورند.

کارگران آسیایی در کشورهای خلیج فارس

کارگران مهاجر از شرق آسیا به شکل کلی و کارگران آفریقایی به شکل خاص در کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس شرایطی شبیه به بردگی دارند. این کارگران که معمولاً با وعده کاری موقت با درآمد زیاد به کشورهایی مثل قطر می‌روند، در مقصد با کارفرمایی مواجه می‌شوند که مدارک آن‌ها را ضبط کرده و عملاً آن‌ها را به بردگی می‌گیرد. گزارش‌های سازمان‌های حقوق بشری مختلف حاکی از این است که کارگران در این کشورها از ابتدایی‌ترین حقوق محروم هستند و در شرایط طاقت‌فرسا با حقوق اندک مجبور به کار هستند. آمار فراوانی در زمینه تجاوز کارفرماها به کارگران زن از سریلانکا، بنگلادش، کنیا، اندونزی، پاکستان و هند گزارش شده است.

پرونده بردگی کارگران خارجی در قطر تا اندازه‌ای جنجالی شد که کشورهای اروپایی و در راس آن‌ها بریتانیا ماه‌ها تلاش کردند تا میزبانی جام جهانی فوتبال که قرار است سال ۲۰۲۲ در قطر برگزار شود را لغو کنند. قطر متهم شده که کارگران خارجی را برای بنای ورزشگاه‌های پیشرفته فوتبال در شرایطی شبیه بردگی به کار گرفته، به طوری که بسیاری از این کارگران زیر فشار کار، جان خود را از دست داده‌اند.

امری که باعث می‌شود شرکت‌های تجاری و آژانس‌های فعال در جذب کارگران به کار خود در استثمار کارگران ادامه دهند، قوانین بسیار سخت کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در مورد مهاجرت و اجازه اقامت است. در عین حال، کارگران نیز به دلیل شرایط بسیار سختی که در کشورهای خود دارند، اکثراً ترجیح می‌دهند به کار در همان شرایط دشوار ادامه دهند؛ زیرا در غیر این صورت با خطر اخراج از کشور مواجه می‌شوند.

آوارگان و جنگ‌زدگان

سیل آوارگان و جنگ‌زدگان عراقی از سال ۲۰۰۳ تاکنون روانه دیگر کشورهای منطقه شده است. از سال ۲۰۱۱ آوارگان سوری نیز به عراقی‌ها اضافه شدند. این آوارگان به دلیل شرایط آسیب‌پذیری که دارند در کشورهای میزبان تن به هر کاری می‌دهند. با این‌که آوارگان سوری که بزرگ‌ترین مهاجرت جهان از جنگ جهانی دوم به بعد را شکل داده‌اند ترجیح می‌دهند روانه اروپا شوند ولی آمار نشان می‌دهد که ۹۰ درصد آن‌ها در کشورهای هم‌جوار سوریه هستند. در این مدت ۱۴۲ هزار کودک سوری به دنیا آمده‌اند، بدون این‌که در هیچ کدام از کشورهای میزبان ثبت شده یا مدارک شناسایی برای آن‌ها صادر شده باشد. اکنون نزدیک به ۷۵ هزار کودک سوری در لبنان وجود دارند که مدرسه نمی‌روند و بسیاری از آن‌ها برای گدایی و کار توسط کارفرماها یا افراد سودجو به بردگی گرفته شده‌اند.

آمار برده‌ها در کشورهای منطقه

عربستان

بر اساس آمار سازمان Walk Free در عربستان ۸۴ هزار نفر برده وجود دارد که این رقم ۰/۲۹ درصد جمعیت عربستان را تشکیل می‌دهد. در سال ۲۰۱۱ ویکی‌لیکس نامه محرمانه سفارت آمریکا در نواکیشوط، پایتخت موریتانی را منتشر کرد که حاکی از توافقی میان دولت‌های موریتانی و عربستان بود. بر اساس این توافق، دولت موریتانی نوعی از بردگی نوین را به رسمیت شناخته و بدین ترتیب دختران زیادی از این کشور به شکل برده‌های جنسی راهی خانه ثروتمندان عربستان می‌شوند.

بر اساس این سند، دلال‌ها به سراغ خانواده‌های فقیر موریتانی می‌روند و دختران ۲ تا ۱۵ ساله آن‌ها را در ازای مبلغ ۲۰ هزار دلار و وعده کار و درآمد زیاد به عربستان می‌برند تا به عنوان برده‌های جنسی مورد سوء استفاده قرار گیرند.

امارات

۹۸۸۰۰ نفر در امارات متحده عربی به بردگی مشغول هستند. آمارهای دولتی این کشور نشان می‌دهد که ۷ میلیون خارجی نیز در امارات حضور دارند که بیشتر آن‌ها از جنوب و جنوب شرق آسیا مهاجرت کرده‌اند. این افراد برای ورود به امارات و دریافت مجوز کار باید ضامن معرفی کنند. ضامن معمولاً فردی است که مدارک این کارگران را ضبط کرده و عملاً آن‌ها را به استثمار در می‌آورد.

یمن

۱۱۰ هزار نفر در یمن نه در شرایط بردگی نوین، بلکه با غل و زنجیر به بردگی به شکل سنتی و قدیمی آن مشغول هستند. گزارش سالیانه وزارت خارجه آمریکا در سال ۲۰۱۴ یمن را جزو بدترین کشورهای جهان در زمینه قاچاق اعضای بدن معرفی کرد.

موریتانی

موریتانی در شاخص جهانی بردگی رتبه اول را دارد. در این کشور ۱۶۰ هزار نفر در شرایط بردگی به سر می‌برند که این رقم برابر با ۴ درصد کل جمعیت موریتانی است. گزارش‌های دیگری نیز منتشر شده که تعداد برده‌ها در این کشور را بین ۱۰ تا ۲۰ درصد جمعیت می‌داند.

سوریه

سوریه رتبه نهم شاخص جهانی بردگی را با ۲۶۰ هزار نفر یا ۱/۱۳ درصد جمعیت در اختیار دارد. جنگ داخلی و استفاده از کودکان در جنگ و عملیات انتحاری و هم‌چنین بردگی جنسی از رایج‌ترین نمونه‌ها در سوریه محسوب می‌شود. نزدیک به دو میلیون آواره سوری در ترکیه، اردن و لبنان حضور دارند که مورد سوء استفاده قاچاق‌چیان و کارفرماها قرار گرفته‌اند.

عراق

به گزارش سازمان Walk Free نزدیک به ۳۵۰ هزار نفر در عراق به بردگی مشغول هستند. سازمان استرالیایی تأکید کرده که این کشور که رتبه ۱۳ جهانی را در شاخص بردگی دارد، همکاری کافی و اقدام لازم را برای رفع این موضوع ندارد.

مصر

۳۹۳ هزار نفر در مصر برده نوین محسوب می‌شوند. مصر در زمینه قاچاق اعضای بدن نیز رتبه اول را میان کشورهای منطقه دارا است. مصر هم‌چنین بزرگ‌ترین گذرگاه قاچاق برده به شمار می‌رود به طوری که قاچاق‌چیان، برده‌ها را از موریتانی، اریتره، سودان، اتیوپی و ساحل عاج به کشورهای خلیج فارس، اسراییل، ازبکستان و مولداوی و اوکراین برده و برای رسیدن به مقصد از مصر عبور می‌کنند.