قسامه: "سوگندی برای کشتن"

حداقل دو نفر از متهمینی که سال ۲۰۱۷ در ارتباط با قتل عمد اعدام شدند، بدون هیچ گونه مدرکی و تنها بر اساس سوگند یاد شده توسط اعضای خانواده شاکی به اعدام محکوم شده بودند. در یکی از مواد متهم اصرار داشت که وی بی‌گناه بوده و می تواند ثابت کند که در زمان وقوع جرم در شهر دیگری حضور داشته است. با این وجود ۵۰ نفر از اعضای خانواده شاکی سوگند یادکردند که متهم مجرم است. او در تاریخ ۲۳ ماه مه سال ۲۰۱۷ در زندان مرکزی مشهد اعدام شد.

قَسامه یکی از راه‌های اثبات وقوع جنایت (قتل و صدمات بدنی) در فقه اسلامی و حقوق کیفری ایران است. قسامه در لغت به معنی "گروهی که برای گرفتن چیزی سوگند بخورند و آن را بگیرند" است و طبق آن بر اساس سوگند تعدادی از افراد که معمولا شاهد مستقیم وقوع جرم نیستند، قاضی متهمی را گناهکار تشخیص میدهد. قسامه زمانی انجام می‌شود که قاضی مورد قتل یا جراحت وارده را از موارد لوث تشخیص دهد. لوث به معنی وجود قرائن و دلایلی است که برای اثبات وقوع جرم کافی نباشد ولی ظن به راست بودن آن وجود داشته باشد.

صدور حکم اعدام بدون وجود شواهد کافی و فقط بر این اساس که خانواده شاکی مدعی است که متهم گناهکار است، در هیچ نظام قضایی مدرنی پذیرفته شده نیست و باید به عنوان نقض اعلامیه جهانی حقوق بشر و به ویژه ماده ۱۰ این اعلامیه پذیرفته شود.

محمدتقی فاضل میبدی، عضو مجمع محققین و مدرسین حوزه علمیه قم و استاد دانشکده مفید قم به سازمان حقوق بشر ایران گفت: "امروز قسامه روش مناسبی برای اعلام جرم نیست و روش‌های بهتر علمی و کارشناسانه برای جایگزینی این روش وجود دارند."

او در توضیح این مطلب افزود: "قسامه در عصر جاهلیت وجود داشته و اسلام آن را امضاء کرده است؛ اما این قانون در قرآن نیامده است و در زمان پیامبر اسلام هم مشخص نیست که این روش اجرا شده باشد. در روایات هم دلالت درستی در دست نیست."

این پژوهشگر دینی اضافه کرد: "حالا این که عده‌ای بیایند چند قسم بخورند تا جرمی اثبات شود، این روش در آن روزگار، معمول و معقول به نظر می‌رسید، ولی این که این روش همیشه حجت باشد، خیر! این طور نیست."

مجتبی غیاثوند: بدون اعتراف، بدون شواهد، بر بی‌گناهی خود اصرار کرد اما بر اساس قسامه اعدام شد

مجتبی غیاثوند، یکی از زندانیانی است که بدون وجود هیچگونه شواهدی که جرم وی را اثبات کند و تنها از طریق اجرای مراسم قسامه به اتهام قتل عمد به قصاص نفس (اعدام) محکوم شد.

به گزارش یک منبع نزدیک به سازمان حقوق بشر ایران، مجتبی غیاثوند روز دوشنبه ۳۰ اکتبر ۲۰۱۷ در زندان رجایی شهر کرج اعدام شد.

یکی از همبندیان مجتبی غیاثوند به سازمان حقوق بشر ایران گفته بود: "در یک دعوای طایفه‌ای در سال ۱۳۸۷ در شهر لوشان گیلان یک نفر کشته می‌شود و خانواده مقتول مجتبی و برادرانش را مقصر این قتل معرفی می‌کنند. این دعوا بر سر چشمه آب بود و مجتبی که آن زمان به همراه برادرانش در یک ارگان دولتی کار می‌کرد همیشه می‌گفت که در زمان این دعوا تهران بوده و هیچ نقشی در آن نداشته است. مجتبی را بدون مدرک و یا اقرار با مراسم قسامه‌ای به اعدام محکوم کردند که خودش در آن حضور نداشت."

برادر مجتبی به سازمان حقوق بشر ایران گفته بود که این یک دعوای طایفه‌ای بوده است و از آنجا که هیچ مدرکی دال بر گناهکار بودن برادرم وجود نداشت، ده‌ها نفر از طایفه شاکیان که هیچ کدام شاهد جنایت هم نبودند سوگند یاد کردند که می دانند مجتبی قاتل است و به این ترتیب برادرم را بیگناه اعدام کردند.

صالح شریعتی: نوجوانی که بر اساس قسامه به مرگ محکوم شده است

در سال ۱۳۹۱، زمانی که صالح شریعتی تنها ۱۶ سال سن داشت و به همراه پدرش در یک مزرعه کار میکرد، یکی از کارگران مزرعه به داخل چاه افتاد و جانش را از دست داد.

در پی این اتفاق صالح توسط پلیس بازداشت و به قتل این کارگر متهم شد. پدر این زندانی می گوید که صالح تحت شکنجه قرار گرفت تا اعتراف کند و بپذیرد که مرتکب جرم شده است. محاکمه او برگزار شد اما بغیر از اعترافات صالح که تحت شکنجه اخذ شده بود، شواهد کافی برای محکوم کردن وی وجود نداشت. آزمایشات پزشکی قانونی بر روی جسد قربانی نیز هیچ گونه شواهدی که نشان دهنده دخالت صالح در این قتل باشد را نشان نداد.

در نهایت قضات از شکات خواستند که بیش از ۵۰ تن از اعضای خانواده را جمع آوری کنند تا به قرآن سوگند یاد کنند که صالح قاتل بوده است. آنها این کار را انجام دادند و پس از آن صالح به اتهام قتل عمد به قصاص نفس (اعدام) محکوم شد.

دیوان عالی کشور این حکم را نقض کرد ولی دادگاه بدوی یکبار دیگر از قسامه استفاده کرد و در فوریه ۲۰۱۸ دوباره برای صالح حکم اعدام صادر کردند.

صالح که اکنون ۲۰ سال دارد، در زندان عادل آباد شیراز در انتظار حکم اعدام بسر میبرد.

دانلود نسخه کامل گزارش به زبان انگلیسی