حق انتخاب پوشش، حق بنیادین حقوق بشر
روز پنجم آگوست سال ۲۰۱۵ بود که ربکا در اولین روز مدرسه‌اش در ایالت تنسی آمریکا تی‌شرت به تن کرد با این مضمون: «بعضی افراد همجنسگرا هستند، با این موضوع کنار بیا». او در دادگاه گفت: پوشیدن این تی‌شرت تا آخر روز از سوی آموزگاران و دانش‌آموزان مشکلی برایم ایجاد نکرد.» آخرهای روز بود که مدیر دبیرستان در زمان ناهار در کافه تریای شلوغ مدرسه، در مقابل همه دانش‌آموزان اعلام کرد که پوشیدن این تی‌شرت و هر تی‌شرت دیگری که در مورد حقوق گروه‌های ال‌جی‌بی‌تی پیامی داشته باشد، ممنوع است.
داستان اینگونه ادامه پیدا کرد که ربکا علیه منطقه آموزش و پرورش مدرسه‌اش با تاکید بر حقش بر «آزادی ابراز عقیده و انتخاب پوشش» بر اساس متمم اول قانون اساسی آمریکا شکایت کرد و رای حاصل از پرونده مذکور، حق انتخاب پوشش را برای ربکا به رسمیت شناخت. جالب اینجاست که قاضی دادگاه ایالتی در شرایطی این حق را برای ربکا به رسمیت می‌شناسد که مدیر مدرسه در دفاعیه‌اش به پیشگیری از خشونت کلامی "Bully" ربکا تاکید می‌کند و اینگونه عنوان می‌کند که در حقیقت این عمل را در حمایت از ربکا و بقیه دانش‌آموزان انجام داده است.
سال ۱۹۶۵ بود که جان و مری و گروه دوستانشان در ایالت لوا، در اعتراض به جنگ ویتنام همگی با بازوبندی مشکی در مدرسه‌شان ظاهر شدند. مدیر مدرسه از حضور آن‌ها در مدرسه جلوگیری کرد و حضور آن‌ها را در مدرسه برای مدت معینی معلق کرد. این در حالی بود که قاضی دادگاه ایالتی به نفع دانش‌آموزان رای داد و اینگونه اعلام کرد: «هر چند بازوبند دانش‌آموزان باعث ایجاد بحث و گفتگوهایی خارج از کلاس شده بود ولی به دلیل اینکه مخالفتی با قوانین و نظم مدسه نداشت، باید حق انتخاب نوع پوشش که به نوعی بیانگر حق آزادی ابراز عقیده است، محترم شمرده می‌شد.»
حال می‌خواهیم ببینیم آیا حق انسان بر انتخاب نوع پوشش یکی از حقوق بشر است و آیا این حق در اسناد بین‌المللی به صراحت مورد اشاره واقع شده است یا نه؟
حق آزادی انتخاب پوشش در اسناد بین‌المللی
دینا شلتون، استاد حقوق بشر دانشگاه جورج واشنگتون در این باره می‌گوید: «واقعیت این است که در عین حال که حق انسان بر "بهره‌مندی از پوشاک" و حق انسان بر "انتخاب نوع پوشش" هر دو از حقوق بنیادین حقوق بشر هستند ولی با یکدیگر متفاوت هستند.»
اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی
حق انسان بر «بهره‌مندی از پوشاک» در ماده یازدهم میثاق جهانی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و ماده بیست و پنجم اعلامیه جهانی حقوق بشر تاکید شده است. ماده یازدهم میثاق جهانی حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اشعار می‌دارد: «كشورهای طرف اين ميثاق حق هر كس را به داشتن سطح زندگی كافی برای خود و خانواده‌اش شامل خوراک، پوشاك و مسكن كافی همچنين بهبود مداوم شرايط زندگی به رسميت می‌شناسند.»
ماده بیست و پنجم اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز اینگونه بیان کرده است که: «هرکس حق دارد که سطح زندگی او، سلامتی و رفاه خود و خانواده‌اش را از حیث خوراک، مسکن، پوشاک و مراقبت‌های طبی و خدمات لازم اجتماعی تامین کند و همچنین حق دارد که در مواقع بیکاری، بیماری، نقص اعضا، بیوگی، پیری یا در تمام موارد دیگری که به علل خارج از اراده انسان، وسایل امرار معاش او از بین رفته باشد از شرایط آبرومندانه زندگی برخوردار شود.»
دینا شلتون می‌گوید: «بحث آزادی انتخاب نوع پوشش در اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به طور صریح در بحث "حق انسان بر پوشاک" اشاره شده است. این در حالی است که از سوی دیگر می‌توان آن را نتیجه‌ای بر حق آزادی ابراز عقیده و دین به طور خصوصی و عمومی و بدون بیم و هراس دانست که در مواد ۱۸ و ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر آمده است، دانست."
دینا شلتون در ادامه اینگونه می‌گوید:« لباس پوشیدن و یا دقیق‌تر، انتخاب نوع لباس، برای بسیاری از مردم بخش مهمی از حق آن‌ها بر آزادی بیان محسوب می‌شود که در ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر تایید شده است. این موضوع اما به این راحتی ها هم نیست. مثلا افرادی که دارای معلولیت‌های جدی هستند ممکن است دلشان بخواهد به طور نامناسب لباس بپوشند و یا مجبور شوند به دلیل نامناسب بودن لباس خود، از آن‌چه که دوست دارند، دست بکشند. این موضوع به ویژه در مورد کودکان در مدرسه نیز صادق است. کودک ممکن است لباسی را برای خود انتخاب کند که موجب سرزنش و آزار و اذیت از سوی دوستانش شود. همین موضوع ما حقوقدانان را ملزم می‌کند در تفسیر حق انتخاب پوشش، میان افرادی که مجبور به انتخاب پوشش خود شده‌اند و فردی که آگاهانه تصمیم می‌گیرد، تمایز قایل شویم.»
محدودیت انتخاب پوشش برای زنان در اسناد بین‌المللی
همانظور که می‌دانیم زنان در سراسر دنیا، بر اساس کلیشه‌های فرهنگی و مذهبی در انتخاب نوع پوشش خود، خودآگاه یا ناخودآگاه محدود هستند و همین محدودیت موجب خدشه‌دار شدن این حق که یکی از اصول بنیادین حقوق بشر است، شده است. این در حالی است که دو سند مهم بین‌المللی کشورهای متعهد را ملزم کرده تا شرایط ایجاد این محدودیت را که در حقیقت تبعیض نیز محسوب می‌شود، از بین برده و فرصت‌های اجتماعی و حقوقی مناسب را برای زنان در دستیابی و اجرای حقوق خود به طور کامل، فراهم آورند. واقعیت این است که این اسناد هرچند به طور صریح به این حق اشاره نکرده‌اند ولی اشاره ضمنی به این موضوع را کاملا می‌توان از دل مواد اسناد بیرون کشید.
کنوانسیون رفع هر گونه تبعیض علیه زنان مصوب ۱۹۷۹
ماده یک این کنوانسیون معنای تبعیض علیه زنان را این گونه شرح می‌دهد:
«تبعيض عليه زنان« به معنی قائل شدن هر گونه تمايز، استثناء يا محدوديت براساس جنسيت است كه بر به رسميت شناختن حقوق بشر زنان و آزادی‌های اساسی آن‌ها و بهره‌مندی و اعمال آن حقوق، برپايه مساوات با مردان، صرف‌نظر از وضعيت تأهل آن‌ها، در تمام زمينه‌های سياسی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، مدنی و ديگر زمينه‌ها اثر مخرب دارد يا اصولاً، هدفش از بين بردن اين وضعيت است.»
ماده دوم همین کنوانسیون دولت‌های عضو را متعهد می‌کند تا تبعيض عليه زنان را به هر شكل محكوم کنند و بدون درنگ، به طرق مقتضی، سياست رفع تبعيض عليه زنان را تعقيب کرده و با سازوکارهای پیش‌بینی شده در کنوانسیون به اجرا بگذارند.
همانطور که از متن ماده پیداست، می‌توان اینطور نتیجه گرفت که اعمال هر گونه تمایز، استثنا یا محدودیت بر حق انتخاب پوشش بر زنان، تبعیض تلقی شده و بر اساس این کنوانسیون نهی شده است. در ازای آن، کنوانسیون دولت‌های عضور را متعهد کرده است تا اینگونه تبعیض‌ها را محکوم کرده و و یا استفاده از ساز و کارهای مشخص شده در کنوانسیون، در اسرع وقت سیاست‌های رفع تبعیض را اجرا کنند.
کنوانسیون شورای اروپا درمورد جلوگیری و مبارزه با خشونت علیه زنان و خشونت خانگی مصوب ۲۰۱۱
ماده چهارم این کنوانسیون عنوان می‌کند دولت‌های عضو باید اقدامات قانون‌گذاری و سایر اقدامات لازم را جهت ارتقا و حمایت از حقوق همه، به ویژه زنان، برای زیست آزادانه هم در حوزه خصوصی و هم در حوزه عمومی، انجام دهند.
این ماده با گنجاندن عبارت «زیست آزادانه» به صورت تلویحی هر گونه محدودیت و ممنوعیت در قبال حق انتخاب پوشش علیه زنان را مخالفت با حقوق بشر دانسته و دولت‌های متعهد را ملزم قانونگذرای در این زمینه می‌کند.
سخن آخر اینکه در این میان نمی‌توان نقش جنبش‌های داخلی را بر فشار افکار بین‌المللی نادیده گرفت. جنیفر رومولینی نویسنده و روزنامه‌نگار در این باره در یادداشتی در مورد زنان با عنوان «هر کوفتی دلت می‌خواهد، بپوش» این گونه می‌نویسد: «به مغازه لباس‌فروشی برو، لباسی را که دوست داری و فکر می‌کنی راحت هستی، پیدا کن. آن را با لباس دیگری که دوست داری، ست کن و هر چه که بود، شروع به پوشیدنش کن. با آن برقص، کار کن و آدم‌هایی را که دوست داری، در آغوش بگیر. نگران لباسی که انتخاب کردی، نباش. نیازهای تو به لباس‌های مختلف در طول زمان تغییر می‌کند. تو رشد می‌کنی و دوست داری لباس‌های مختلف را تجربه کنی.»
سایر پست های @ihrights
برقراری یک جامعه مدنی پویا و نیرومند در ایران، از طریق توانمند سازی شهروندان و ترویج فرهنگ حقوق بشر از اهداف سازمان حقوق بشر ایران است.
آخرین کارتون
آخرین گزارش
