شاهین صادق‌زاده میلانی: ممنوعیت ختنه به مسلوب الاختیار کردن والدین می‌انجامد

ختنه پسران  یکی از نقاطی است که فقه و پزشکی در آن روبه‌روی یکدیگر قرار می‌گیرند. این‌جاست که مانند بسیاری دیگر از جنبه‌های فقه در ادیان و حتی سنت‌های مختلف، نزاع‌شان بر سر 'بدن' بالا می‌گیرد.

از طرفی در بسیاری از کشورها، از جمله ایران، بر پایه سنت فقهی بر تداوم این عمل جراحی دردناک تأکید می‌شود و از دیگر سو، این پزشکان هستند که همچنان بر سود و زیان ختنه به ارائه یافته‌های خود اشاره می‌کنند.

داستان زمانی پیچیده‌تر می‌شود که پای حقوق بشر مدرن به عنوان داور دعوای قدیمی فقه و سنت با علم پزشکی به مسئله باز می‌شود.

حق انسان بر بدن به طور کلی و حق کودک بر بدن خود به طور ویژه، از جمله اصولی شمرده می‌شوند که اعلامیه جهانی حقوق بشر و کنوانسیون حقوق کودک بر آن تأکید می‌ورزند. آیا ختنه فرزندان پسر، بدون موافقت آنها و تنها با تشخیص والدین، ناقض این حق نیست؟ این پرسش را با شاهین صادق زاده میلانی حقوق‌دان و فعال حقوق بشر مطرح کردیم.

این مطلب در شماره ۷۸ مجله حقوق ما منتشر شده است. برای دریافت فایل پی‌دی‌اف، اینجا را کلیک کنید.

به نظر شما آیا ختنه پسران در بدو تولد، ناقض حق کودک بر بدن خود نیست؟

ببینید اگر ما بخواهیم ختنه را ناقض حق کودک بر بدن بدانیم، مشکل اساسی در حق نظارت والدین بر فرزندان به وجود خواهد آمد. با قبول این استدلال که ختنه ناقض حق کودک بر بدن است، در واقع راه تصمیم‌گیری والدین برای هر گونه  عمل جراحی فرزندان را می‌بندیم.

این موضوع حتی می‌تواند تا دیگر موارد مربوط به کودک مانند تحصیل او نیز تداوم یابد. کودک ممکن است بعد از رسیدن به بلوغ به والدین خود اعتراض کند که چرا مرا به مدرسه فرستادید؟ من موافق این کار نبودم.

در حالی که او در آن سن، توان تصمیم گیری در این زمینه را نداشته است. بنابراین می‌توان گفت تسری دادن حق کودک بر بدن به موضوع ختنه می‌تواند به طور غیر مستقیم به سلب اختیار کلی والدین بر فرزندان بیانجامد.

در این صورت طبیعی است که بنیادی‌ترین نیازهای کودک یعنی سلامت او نیز در خطر قرار خواهد گرفت. حق کودک بر بدن  و دیگر حقوق او به طور شفاف توضیح داده شده و باید در همین چارچوب هم عمل کرد. حقوق کودک در کنوانسیون‌های حقوق بشری بر آن تأکید شده باید به نوعی تفسیر شوند که در جهت سلامت و رفاه او باشد، وگرنه نقض غرض خواهند بود.

به نظر می‌رسد مثالی که شما درباره دیگر اعمال جراحی کودک می زنید به ختنه پسران بی ارتباط باشد. چون دیگر اعمال جراحی کاملاً در جهت سلامت کودک است و ختنه تنها یک سنت شرعی در اسلام.

بعید می دانم که  سفارش به ختنه تنها در شرع اسلام مطرح شده باشد. ما در دین یهود هم تا جایی که من می‌دانم، چنین سفارش‌هایی را داریم. در بسیاری از کشورهای غربی هنوز ختنه انجام می‌شود.

درست است که بیشتر منابع دینی بر این کار تأکید کرده‌اند ولی تا جایی که من می دانم، متخصصان پزشکی نیز هنوز دست‌کم در مورد مضر بودن آن به توافق نرسیده‌اند. برخی هنوز معتقدند که ختنه می‌تواند برای سلامت پسران مفید باشد و البته کسانی هم هستند که با این نظر موافق نیستند.

بنابراین هنوز والدین می‌توانند با اتکا به نظر پزشکان مبنی بر تأثیر مثبت ختنه بر سلامت پسران، این جراحی را انجام دهند.

برای نمونه برخی به تأثیر این کار بر عدم انتقال ویروس اچ آی وی تأکید می‌کنند. پس در مجموع، ختنه پسران کاری نیست که تنها سنّت و دین بر آن انگشت گذاشته باشد و جایی هم در علم پزشکی دارد.

بنابراین از آن جا که به قول شما نظر واحدی در مورد سود و زیان ختنه پسران در میان پزشکان وجود ندارد، می توان برای رعایت هر چه بهتر حق کودک بر بدن خود، این کار را در سنی انجام داد که او به  درجه‌ای از عقلانیت رسیده باشد که خودش هم در تصمیم‌گیری سهیم باشد.

بله این کار را می‌توان از نظر حقوقی انجام داد ولی همان طور که گفتم، قانونی کردن این مدل، می تواند راه را بر بسیاری دیگر از اختیارات والدین بر فرزندان، اعم از دختر و پسر ببندد.

به نظر من اگر هم قرار باشد چنین تغییری در قانون صورت گیرد باید به چنین عواقبی هم فکر کرد و جلو آن را به خوبی گرفت. اختیار والدین بر کودکان، البته آن گونه که در میثاق‌های حقوق بشری و کنوانسیون حقوق کودک پذیرفته شده، امری است که در صورت زیر سوال بردن آن، می‌تواند در درجه اول به ضرر خود فرزندان تمام شود.

من می‌توانم جنبه‌های اخلاقی این ماجرا را درک کنم. از این جهت که شاید جامعه خود به این نتیجه برسد، حتی اگر یک درصد احتمال آسیب به کودک به عنوان یک انسان هست، این کار را متوقف کنیم. ولی به دلایلی که گفتم، نمی‌توان ممنوعیت ختنه پسران یا عقب راندن آن به سن بلوغ عقلی را به قانون تبدیل کرد.

در صورت تصویب چنین قانونی، علاوه بر مسلوب الاختیار کردن والدین، می‌توان حتی ادعا کرد که دولت، عملی خلاف سلامت پزشکی شهروندان کرده است. چرا که همان طور که گفتم، بسیاری هستند که بر مفید بودن ختنه برای سلامت تأکید کرده‌اند.