فیروزه رمضانزاده / تحریریه مجله حقوق ما:
بسیاری از فعالان حقوق زن و حقوقدانان معتقد هستند که مهریه در شرایط موجود، پشتوانهای برای بقا و ادامه زندگی مشترک نیست و فاقد ضمانت اجرایی است.
مینا جعفری، حقوقدان ساکن تهران، از جمله حقوقدانانی است که معتقد است مهریه کارکرد گذشته خود را از دست داده و بیشتر به عنوان یک ابزار و پشتوانه روانی برای ادامه یک زندگی مشترک ولو به شکل ظاهری استفاده میشود.
خانم جعفری در گفتوگو با 'حقوق ما' با تأکید بر این نکته که مهریه یک پشتوانهٔ بدون پشتوانه به شمار میرود، معتقد است:« مهریه ضمانت اجرایی چندانی ندارد؛ یعنی پشتوانه خیلی محکمی برای بقای زندگی زناشویی نیست.»
این مطلب در شماره ۸۱ مجله حقوق ما منتشر شده است. برای خواندن فایل پیدیاف مجله، اینجا را کلیک کنید
جعفری با این دیدگاه به موضوع مهریه نگاه میکند که باید به قانون مدنی در حوزه خانواده به صورت بههمپیوسته توجه شود.
او معتقد است: «از یک سو گفته میشود مهریه حق زنان است و باعث میشود حکم جلب علیه مرد بگیرد و مرد را راهی زندان کند ولی از یک سو محدودیت تا ۱۱۰ سکه برای جلب در نظر گرفته شده و از سوی ديگر با تحدید حق زنان بر مهریه، این خدشه هم به موضوع مهریه وارد شده است. ولی در ازای آن، حق طلاق زنان به زنان داده نشده است.»
به گفته این وکیل دادگستری، مهریه در قوانین فعلی ایران ابزار محسوب میشود. نمیتوان روی این تنها حق زن دست بگذاریم و حوزه دیگر را نادیده بگیریم و در واقع یک مجموعه کاملاً به هم پیوسته است و باید با هم مورد توجه قرار بگیرند. چنانچه با هم مورد توجه قرار نگیرد حقوق هر یک از زوجین یا حقوق یکی از آنها مورد خدشه قرار میگیرد.
مینا جعفری در ادامه میگوید: «قوانین ما در حوزه خانواده برای حدود ۹۰ سال پیش است؛ یعنی حدود یک قرن! این قوانین بسیار قدیمیاند، حالا چه آن بخش که از فقه گرفته شده باشد و چه آن بخش که از قانون فرانسه گرفته شده است. قوانین ما ترکیبی هستند، یعنی هم از فقه گرفته شده و هم از قوانین کشورهای دیگر؛ به خصوص فرانسه. پس ما ناگزیریم که اگر بخواهیم یک بخشی از قوانین مربوط به خانواده را تغییر دهیم، اگر میخواهیم با نگاهی اصلاحی به موضوع نگاه کنیم، باید کل قوانین را اصلاح کنیم. ما با اصلاحات موقتی و تکهتکه راه به جایی نخواهیم برد.»
او در ادامه معتقد است: «همانطور که میدانید، مدام میگویند این بخش از قانون را اصلاح کنید یا آن بخش را. ولی این شیوه، درمان این درد، آشفتهبازار خانواده ایرانی نیست. مفهوم خانواده، به خاطر ضعف قوانین و عدم اصلاح قوانین به خصوص در حوزه مهریه، کمی زیر سوال رفته است. در حقیقت، چه بخواهید چه نخواهید در اذهان زنان ایرانی و حتی مردان ایرانی به عنوان پشتوانه مالی و روانی برای زنان در نظر گرفته شده است. روانی به چه مفهوم؟ یعنی اگر شما مهریه بالاتری داشته باشید به لحاظ روانی به مرد فشار وارد میشود که من نمیتوانم این زن را طلاق بدهم. باید کل مهریهاش را بپردازم. یعنی یک ابزار بازدارنده شده برای از هم پاشیده شدن ظاهری خانوادهها. یعنی این مسأله به این مفهوم نیست که الزاماً خانوادهها در کنار یکدیگر خواهند بود؛ نه! همانطور که میدانیم و میبینیم هر روز طلاقهای عاطفی و فیزیکی زیاد رخ میدهد. یکی از دلایل طلاق میتواند همین مسأله مهریه باشد. زن و شوهرها نمیتوانند با هم تفاهم داشته باشند اما به خاطر مسأله مهریه نمیتوانند از هم جدا شوند.»
مینا جعفری در ادامه میگوید: «به نظر من به عنوان یک حقوقدان و یک زن، در ایران واقعیت این است که مهریه بیشتر یک تضمین روانیست برای بقای زندگی مشترک. ولی واقعیت این است که ما چنین تضمینی نداریم، هیچ تضمینی برای ادامه زندگی و رابطه زناشویی در هیچ کجای دنیا وجود ندارد، از جمله ایران. اما به هر حال مهریه یک پشتوانه محسوب میشود؛ یک پشتوانهی بدون پشتوانه. به این دلیل که قاعدتاً اکثر زنان ایرانی به دنبال مهریه نمیروند. آن دسته از زنان که به دنبال مهریه میروند، یا نیازمند آن هستند یا طیف خاصی هستند که من به شخصه مخالف رویه چنین افرادی هستم. چون اساساً دنبال تشکیل خانواده نیستند. البته این افراد بسیار انگشت شمارند.»
این حقوقدان معتقد است: «بنابراین مهریه ضمانت اجرایی چندانی ندارد. یعنی پشتوانه خیلی محکمی برای بقای زندگی زناشویی نیست. ببینید! اگر همسرتان شما را نخواهد، چه زن چه مرد، بالاخره این جدایی رخ خواهد داد؛ شاید ۱۰ یا ۲۰ سال دیگر. اما از همان لحظه که در ذهن یکی از دو طرف جدایی شکل میگیرد، در ذهن فرد، جدایی شکل گرفته است. به همین دلیل ما شاهد افزایش خیانت در زندگی زناشویی هستیم، هم از طرف زن یا مرد. در خانوادههای ایرانی به طرز سرسامآوری شاهد افزایش خیانت هستیم. به همین دلیل ما ناگزیریم که یک جایگزین دیگری برای مهریه داشته باشیم.»
جعفری از بُعد خانواده به موضوع مهریه اشاره میکند و میافزاید:«اگر خانواده برای ما مهم باشد، زن و مرد هم اهمیت پیدا میکنند. من فکر نمیکنم که مهریه کمک کند به این که حقوق زن یا مرد حفظ شود و اساساً ارتباط چندانی با مساله حقوق افراد ندارد.»
وی به گزینه بیمه اشاره میکند و میگوید: «اگر بیمه باشد که بسیار گزینه خوبی است. بیمه کل شهروندان؛ بیمهای که در ایران وجود ندارد. بارها پیشنهاد دادهام که همه شهروندان ایرانی اعم از زن و مرد باید تحت پوشش بیمه قرار بگیرند. یعنی یک ضمانت و پشتوانهای بدهیم برای تأمین مالی افراد در ایران. بنابراین به خاطر مسائل مالی نباید روابط افراد، شکل به ظاهر عاطفی به خودش بگیرد.»
این حقوقدان در ادامه می گوید: «امیدوارم که قانونگذاران به یک درایتی برسند تا شکل خانواده به همراه محتوای آن را حفظ کنند و یک رویکرد اصلاحی نسبت به این موضوع داشته باشند. فکر میکنم باید سازوکار جدیدی تعریف شود، نظیر ساز و کار جوامع غربی در حوزه تأمین منابع مالی و کمک به افراد.»