گزارش اعدام ۲۰۱۸: کاهش اعدام‌های مربوط به مواد مخدر از ۲۳۱ به ۲۴

بر اساس گزارش‌های جمع‌آوری شده از سوی سازمان حقوق بشر ایران، در سال ۲۰۱۸ تعداد ۲۴ نفر با اتهامات مربوط به مواد مخدر اعدام شدند. این آمار نشان‌دهنده کاهش ۹۰ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۷ است و کمترین تعداد اعدام‌های سالانه مواد مخدر از سال ۲۰۱۰ تاکنون به شمار می‌رود. این نشان می‌دهد که اصلاحات قانون مبارزه با مواد مخدر که در نوامبر ۲۰۱۷ اجرایی شد، حداقل در کوتاه‌مدت باعث کاهش قابل توجه تعداد اعدام‌های مرتبط با مواد مخدر شده است.

این احتمالا مهمترین گام برای محدود کردن مجازات اعدام در جمهوری اسلامی ایران در طول ۴۰ سال گذشته است. با این‌ حال باید در مورد اثرات بلند مدت این اصلاحات هوشیار بود. این قانون لغو مجازات اعدام برای همه جرایم مربوط به مواد مخدر را در بر نمی‌گیرد و هنوز هم تعداد زیادی از مجرمان مواد مخدر محکوم به اعدام در زندان‌های ایران وجود دارند. علاوه بر این با وجود مشکلات عمده مواد مخدر در ایران و با توجه به فقدان رویه عادلانه قضایی برای این جرایم، تعداد اعدام‌ها می‌توانند دوباره افزایش پیدا کنند، مگر اینکه یک مهلت قانونی برای توقف تمام اعدام‌های مربوط به مواد مخدر در نظر گرفته شود.

برخی حقایق در خصوص اعدام‌های مربوط به مواد مخدر در سال ۲۰۱۸

• ۲۴ نفر با اتهامات مربوط به مواد مخدر اعدام شدند که این کمترین تعداد در بیش از ۱۰ سال گذشته است
• ۱ نفر در نیمه اول سال ۲۰۱۸ اعدام شد
• ۱۲ نفر در یک زندان در ماه دسامبر اعدام شدند
• هیچ یک از اعدام‌های مربوط به مواد مخدر توسط منابع رسمی اعلام نشده‌اند
• اعدام‌ها در ۷ استان مختلف انجام شده‌اند
• گزارش‌ها در رابطه با اعدام های مربوط به مواد مخدر در کرمانشاه توسط منابع مستقل تأیید نشده‌اند

اعدام های مربوط به مواد مخدر از ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۸

طبق گزارش‌های سازمان حقوق بشر ایران، بین سال ۲۰۱۰ تا ۲۰۱۸ دست‌کم ۳۲۴۸ نفر برای جرایم مربوط به مواد مخدر در ایران اعدام شدند. یعنی به‌طور متوسط ۳۶۱ اعدام مربوط به مواد مخدر در هر سال اجرا شده‌اند. نمودار بالا نشان می‌دهد که تعداد اعدام‌های مربوط به مواد مخدر در سه سال گذشته از این میانگین کمتر بوده است.

تفکیک ماهانه اعدام‌های مربوط به مواد مخدر در سال ۲۰۱۸

تفکیک ماهانه اعدام‌های مربوط به مواد مخدر (نمودار بالا) نشان می‌دهد که پنج ماه پس از آن که همه اعدام‌های مربوط به مواد مخدر به موجب اصلاحات قانون مبارزه با مواد مخدر به طور موقت در ۱۴ نوامبر ۲۰۱۷ متوقف شدند، اولین اجرای اعدام برای این دست جرایم در ماه آوریل صورت گرفت. علاوه بر این می‌توان دید که بیشترین میزان موارد اعدام‌های مربوط به مواد مخدر در نیمه دوم سال ۲۰۱۸ اتفاق افتاده‌ و در ماه دسامبر به اوج خود رسیده‌اند. این نشان می‌دهد که روند بازبینی پرونده‌های محکومان به اعدام مواد مخدر به پایان خود نزدیک شده و باعث افزایش نگرانی‌ها در خصوص این می‌شود که شاید شمار پایین اعدام‌های ۲۰۱۸ مربوط به مواد مخدر در سال ۲۰۱۹ اتفاق نیافتد.

توزیع جغرافیایی اعدام‌های مربوط به مواد مخدر در سال ۲۰۱۸

در سال ۲۰۱۸ اعدام‌های مرتبط با مواد مخدر در هفت زندان مختلف به اجرا درآمد. گزارش‌های بیشتری در خصوص اعدام دو زندانی در کرمانشاه (غرب ایران) دریافت شد، اما این گزارش‌ها توسط منابع مستقل تایید نشدند و بنابراین، در گزارش فعلی موجود نیستند.

نقشه ۱: در سال ۲۰۱۸ سازمان حقوق بشر ایران اعدام‌های مربوط به مواد مخدر را در ۷ استان گزارش کرد، این در مقایسه با ۲۲ استان در سال ۲۰۱۷ است که چنین اعدام‌هایی صورت گرفت.

برخی اعدام‌شدگان با جرایم مربوط به مواد مخدر در سال ۲۰۱۸

در تاریخ ۶ دسامبر ۲۰۱۸ (۱۵ آذر ۱۳۹۷) حکم ۱۲ زندانی که با اتهامات مربوط به مواد مخدر به اعدام محکوم شده بودند در زندان مرکزی کرمان به اجرا درآمد. علی دیهیم (دهیم) با اتهام در اختیار داشتن ۷۰۰ کیلوگرم تریاک، مجید شیکی با اتهام ۱۷۰۰ کیلوگرم تریاک و رضا اوحدی با اتهام ۱۴ کیلوگرم هروئین، سه تن از اعدام‌شدگان بودند. هویت دو تن دیگر از زندانیان اعدام‌شده نیز توسط منابع محلی "جلیل فرزند خدابخش (تصویر)" و "یوسف فرزند جلال الدین" احراز شده است.

یک منبع مطلع به سازمان حقوق بشر ایران گفت: «اعدام شدگان سال‌ها در زندان بودند و مدت زندانی بودن یکی از آنها حتی به ۱۵ سال می‌رسید ولی در بازبینی پرونده‌ها با شکستن حکم اعدام موافقت نشد. یکی از زندانیان هم در حال سپری کردن حبس ابد خود در زندان بوده که به مرخصی رفت و مجددا در مرخصی با مواد مخدر دستگیر شد. به همین دلیل هم در بازبینی پرونده مجددا به اعدام محکوم شد».

۱۴ ماه پس از اجرای شدن اصلاحات جدید در مبارزه با مواد مخدر: فرآیند، تأثیر، نواقص و آینده

قانون جدید مجازات برای جرایم مرتبط با مواد مخدر که در آن مکانیزمی برای کاهش صدور حکم اعدام و تقلیل حکم محکومان به اعدام و حبس ابد پیش‌بینی شده بود، در تاریخ ۲۳ آوریل ۲۰۱۷ (۳ اردیبهشت ۱۳۹۶) از سوی کمیسیون حقوقی و قضایی مجلس شورای اسلامی پذیرفته شد. این قانونی در تاریخ ۱۳ اوت ۲۰۱۷ (۲۲ مرداد ۱۳۹۶) در مجلس شورای اسلامی به تأیید رسید و اکتبر ۲۰۱۷ بیش از ۵۰٪ درصد نمایندگان به آن رای دادند. در نهایت این لایحه توانست در تاریخ ۱۸ اکتبر همان سال از سد شورای نگهبان رد شود و سپس به تایید حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران رسید و از سوی وی ابلاغ و در روزنامه رسمی شنبه ۲۹ اکتبر ۲۰۱۷ منتشر و از روز ۱۴ نوامبر ۲۰۱۷ (۲۳ آبان ماه ۱۳۹۶) اجرایی شد. گزارش پیش رو نشان می‌دهد که تعداد اعدام‌های مرتبط با مواد مخدر از ۲۳۰ نفر در سال ۲۰۱۷ به ۲۴ نفر در سال ۲۰۱۸ کاهش یافته است. این آمار کاهش ۹۰٪ را در تعداد اعدام‌های مرتبط با مواد مخدر نشان می‌دهد و باید گفت که این اصلاحات دست‌کم در کوتاه مدت تاثیرات بسیار مثبتی در محدود کردن استفاده از مجازات اعدام داشته است.

با این حال، کار دشواری است که تاثیر دقیق آن را در آینده برآورد کنیم، زیرا اطلاعاتی وجود ندارد که نشان دهند چند نفر طبق قانون جدید و در طی اعاده دادرسی‌هایی که هنوز هم کاملا به پایان نرسیده به اعدام محکوم شده‌اند. مقامات ایران نسبت به تعداد احکام اعدامی که کاهش یافته و یا به تأیید رسیده، شفافیت نداشته‌اند؛ همانگونه که اعدام‌هایی مربوط به مواد مخدر انجام شده در سال ۲۰۱۸ را اعلام نکرده‌اند. با این وجود برخی از اطلاعات موجود در گزارش‌های منتشر شده توسط رسانه‌های داخل ایران عبارت است از:

• در تاریخ ۳ ژوئیه ۲۰۱۸ جعفری دولت آبادی، دادستان کل تهران گفت که در تهران ۳ هزار درخواست مرتبط با محکومان به اعدام و حبس ابد شده اخذ شده که تا کنون ۱۷۰۰ درخواست بر اساس قانون جدید در دادگاه‌ها مورد بازنگری قرار گرفته و اکثر احکام به حبس تخفیف یافته است و ۱۳۰۰ تقاضای دیگر باقی مانده که امیدواریم دادگاه‌ها در اسرع وقت نسبت به آن‌ها اتخاذ تصمیم نمایند. با این حال او نگفت که دقیقا چند درخواست مورد قبول واقع شده است.
• در ۱۹ ژوئن سال ۲۰۱۸ رئیس دادگستری استان کرمان اعلام کرد که مجازات اعدام ۲۳۸ نفر از محکومان مواد مخدر به حبس تعزیری درجه یک و مجازات ۱۱۸۱ محکوم حبس ابد به مجازات حبس تعزیری درجه ۲ تبدیل شده است. اما او هیچ اشاره‌ای نکرد که با اعاده دادرسی چند نفر از محکومان به اعدام مواد مخدر موافقت نشده است.

براساس مصاحبه با زندانیان محکوم به اعدام در نقاط مختلف ایران، محققین سازمان حقوق بشر ایران برآوردهای زیر را ارائه کرده‌اند:

• احکام اعدام حدود ۲۰٪ از زندانیان محکوم به اعدام در زندان قزل‌حصار که پرونده‌های آنها مورد بازبینی قرار گرفته، مجددا به تأیید رسیده است. زندان قزل‌حصار کرج بزرگترین زندانی است که غالبا زندانیان محکوم به اعدام مربوط به مواد مخدر تهران و کرج در آن نگهداری می‌شوند.
• اکثر احکام اعدام زندانیان مربوط به مواد مخدر در زندانهای ارومیه، اصفهان و مازندران به زندان تبدیل شده است. شمار دقیق موجود نیست.

با توجه به این روند، سازمان حقوق بشر ایران مشکلات زیر را شناسایی کرده است:

• فساد در قوه قضاییه: گزارش هایی از رشوه خواری وجود داشته است که می‌گویند قضات از خانواده زندانیان درخواست پول کرده بودند تا پرونده‌ها را بررسی کنند.
• ظرفیت ناکافی برای رسیدگی به تعداد زیاد پرونده‌ها: مشکل کمبود ظرفیت قوه قضائیه برای بازبینی پرونده‌ها به ویژه در شهرهای بزرگ و مناطقی است که تعداد بالایی زندانی مربوط به مواد مخدر دارند. شاهدان عینی گفتند که «در اتاق قاضی از کف تا سقف پرونده چیده شده بود»
• عدم تناسب بین جرم و مجازات: اکثر زندانیان بدون در نظر گرفتن نوع و درجه جرم به ۳۰ سال زندان و ۲۰۰ میلیون تومان جریمه محکوم شده‌اند.

همان‌طور که در گزارش های قبلی ذکر شده است، مشکل رویه عادلانه قضایی در اصلاحات جدید نیز پیش بینی نشده است. تمام پرونده‌های متهمان مربوط به مواد مخدر در دادگاه انقلاب مورد رسیدگی قرار می‌گیرند. گزارش‌های جمع‌آوری شده توسط سازمان حقوق بشر ایران نشان می‌دهند که متهمان مواد مخدر طی هفته‌های پس از بازداشت بصورت سیستماتیک تحت شکنجه قرار می‌گیرند. اغلب آنها در زمان بازداشت به وکیل دسترسی ندارند و زمانی که وکیل وارد پرونده آن‌ها می‌شود، آنها «اعتراف» کرده و مراحل بازجویی تمام شده است. محاکمات در دادگاه انقلاب اغلب در مدت بسیار کوتاهی برگزار می‌شوند و وکیل در این دادگاه‌ها کار زیادی از پیش نمی‌برد. موضوع رویه عادلانه قضایی و محاکمه عادلانه در اصلاحات جدید در قانون مبارزه با مواد مخدر مطرح نشده است.

برای اطلاعات بیشتر، لطفا به گزارش سازمان حقوق بشر ایران تحت عنوان «روند اعدام‌ها و بررسی پرونده محکومان، شش ماه پس از اجرایی شدن لایحه جدید قانون مبارزه با مواد مخدر» که ماه می ۲۰۱۸ (خرداد ۱۳۹۷) منتشر شده است، رجوع کنید.