نظرسنجی: اکثریت ایرانیان خواستار محدود شدن مجازات اعدام

'سازمان حقوق بشر ایران' و 'ائتلاف جهانی علیه مجازات مرگ' در آستانه هجدهمین روز جهانی مبارزه با مجازات اعدام، نتیجه یک تحقیق را منتشر می‌کنند که گویای دیدگاه ایرانیان در مورد مجازات اعدام است. این تحقیق به دست 'موسسه گمان' بین ۱۳ تا ۲۰ شهریور ۱۳۹۹ انجام شده و ۲۰ هزار شهروند از داخل ایران در آن شرکت کرده‌اند. این تحقیق را می‌توان با سطح اعتبار ۹۵ درصد و فاصله اعتبار ۵ درصد به جامعه ایران، بالای ۱۹ سال سن و دارای سواد خواندن و نوشتن، تعمیم داد که شامل ۸۵ درصد از جمعیت ایرانیان بالغ می‌شود. 

طبق این تحقیق: 

• ۷۰ درصد ایرانیان یا بطور کل با مجازات مرگ مخالفند (۴۴درصد) و یا تنها در برخی موارد استثنایی با اجرای آن موافقند (۲۶ درصد)
• تنها ۱۴ درصد از شرکت‌کنندگان گفتند که با اجرای مجازات اعدام موافقند چون حکم شریعت اسلام است
• بیش از ۸۵ درصد شرکت‌کنندگان با اجرای مجازات اعدام برای مجرمانی که در سن زیر ۱۸ سالگی مرتکب جرم شدند، مخالفند
• ۸۶ درصد از ایرانی‌ها با اعدام در ملاءعام مخالفند
• تنها ۲۱ درصد می‌گویند اگر یکی از افراد خانواده‌شان به قتل برسد، قصاص نفس (اعدام) را به مجازات‌های دیگر ترجیح می‌دهند

جمهوری اسلامی ایران پس از چین در صدر کشورهای اجراکننده‌ی مجازات اعدام در جهان است. طبق قانون مجازات اسلامی، مجازات مرگ در مورد جرایم گسترده‌ای اجرا می‌شود. قتل، تجاوز جنسی، سرقت مسلحانه، حمل و نگهداری مواد مخدر، جاسوسی، فساد اقتصادی، ارتباط با گروه‌های مخالف مسلح، توهین به پیامبر اسلامی، کفرگویی، لواط، زنا و حد چهارمین بار برای نوشیدن الکل، می‌توانند مجازات مرگ را به دنبال داشته باشند. ایران در زمره معدود کشورهایی‌ست که برای کودک-مجرمان، یعنی آنها که در سن زیر ۱۸ سال مرتکب جرم شده باشند، مجازات مرگ صادر می‌کند. مقام‌های قضائی جمهوری اسلامی ایران در برخی موارد مجازات‌های مرگ را در ملاءعام اجرا می‌کنند.

طبق گزارش‌های سالانه سازمان حقوق بشر ایران، اکثریت کسانی که از سال ۲۰۱۷ تا کنون اعدام شده‌اند، با جرم قتل عمد محکوم به قصاص نفس شده بودند. مقام‌های جمهوری اسلامی تاکید می‌کنند که قصاص حق ولی دم (صاحب خون) است و با اصرار شاکیان اجرا می‌شود.

با این وجود، زمانی که شرکت‌کنندگان نظرسنجی در برابر این سوال قرار گرفتند که اگر یک عضو نزدیک خانواده‌شان به قتل برسد، چه مجازاتی را ترجیح می‌دهند، تنها ۲۱.۵ درصد قصاص را انتخاب کردند. بیش از ۵۰ درصد شرکت‌کنندگان، به مجازات جایگزین مانند حبس طولانی‌مدت رأی دادند.

با انتشار این نظرسنجی، سازمان حقوق بشر ایران و ائتلاف جهانی علیه مجازات مرگ درخواست  خود را برای توقف فوری مجازات مرگ در ایران تکرار می‌کنند و خواهان اصلاحات جدی در قوانین این کشور و محدود کردن شدید استفاده از اعدام هستند، به نحوی که گام مهمی در راه زدودن این مجازات از قوانین برداشته شود.

محمود امیری‌مقدم، مدیر سازمان حقوق بشر ایران گفت: «این تحقیق نشان می‌دهد که سیاست مقام‌های جمهوری اسلامی در مورد استفاده از مجازات اعدام، مورد حمایت مردم ایران نیست. اکثریت بزرگی از مردم ایران می‌خواهند اعدام کودک مجرمان و اعدام‌های در ملاءعام پایان یابند و مجازات‌های جایگزین اعدام برای جرایمی مانند قتل نفس تصویب شود. جامعه بین‌الملل باید بازتاب‌دهنده صدای مردم ایران باشد و از مقام‌های جمهوری اسلامی بخواهد تا به تغییراتی بنیادین در مسیر لغو مجازات اعدام تن دهند.»

کوین ریوه‌را مدینا، رئیس ائتلاف جهانی علیه مجازات مرگ، گفت: «نتیجه این تحقیق به روشنی نشان می‌دهد که اقبال عمومی به پذیرش مجازات اعدام در ایران وجود ندارد و درصد قابل توجهی از پاسخ‌دهندگان، فارغ از نوع جرم، مخالف به‌کارگیری مجازات اعدامند. مقام‌های ایرانی برای حفظ مجازات مرگ به خواست مردم اشاره می‌کنند و می‌گویند این مجازات عادلانه است و بر مبنای شریعت به کار گرفته می‌شود. با این حال، تنها ۱۳ درصد از شرکت‌کنندگان با چنین ادعایی موافقند و حکومت ایران نمی‌تواند در این مورد به «اکثریت» استناد کند. اکنون، بیش از هر زمان دیگر، حکومت ایران باید خواست مردم را در نظر بگیرد و به سمت کاهش استفاده از مجازات مرگ در این کشور برود. این، هم خواست ملی ایرانیان است و هم یک اصل شناخته‌شده بین‌المللی برای احترام به حق حیات انسان‌ها.»

یافته‌های اصلی نظرسنجی

نظر ایرانیان درباره مجازات اعدام

در این نظرسنجی نظر شرکت‌کنندگان درباره مجازات اعدام پرسیده شد و پاسخ‌دهندگان می‌توانستند از میان پنج گزینه انتخاب کنند. 

حدود ۴۴٪ جامعه اظهار داشته‌اند که به طور کلی مخالف مجازات اعدام هستند. همچنین حدود ۲۶٪ جامعه فقط در موارد خاص موافق مجازات اعدام هستند. در مقابل، ۱۴٪ گفته‌اند که با اعدام به‌عنوان مجازات قتل عمد موافق هستند.  حدود ۱۳٪ هم موافق اعدام برای مجازات مواردی هستند که شرع اسلام آنها را مستحق اعدام دانسته است.

همچنین نتایج نظرسنجی نشان می‌دهد که زنان کمی بیش از مردان با مجازات اعدام مخالفت دارند. همچنین با در نظر گرفتن گرایشات سیاسی مختلف موجود در جامعه، مشاهده می‌شود که در میان کسانی‌که در انتخابات ریاست‌جمهوری سال ۹۶ به ابراهیم رئیسی رای داده‌اند، میزان موافقت با مجازات اعدام، سه برابر کسانی است که به حسن روحانی رای دادند یا در انتخابات رای نداده بودند. همچنین حدود ۳۷٪ رای‌دهندگان به ابراهیم رئیسی، برای جرم‌هایی که شرع اسلام آنها را مستحق اعدام دانسته، موافق مجازات اعدام هستند. 

موارد امکان مجازات اعدام 

در پرسش دیگری از ‌شرکت‌کنندگان سوال شد که در کدام موارد با امکان مجازات اعدام موافق هستند. پاسخ‌دهندگان می‌توانستند تمامی گزینه‌هایی را که با آن موافق هستند انتخاب کنند. 

نمودار ۳ نشان می‌دهد که بیشترین میزان موافقت با مجازات اعدام، مربوط به «قتل‌ زنجیره‌ای یا قتل عام» است و ٪۵۰ جامعه با مجازات اعدام برای این جرايم موافق هستند. همچنین ۳۲٪ جامعه موافق اعدام برای مجازات تجاوز جنسی، ۳۲٪ برای قتل عمد، ۲۹٪ برای اختلاس و فساد مالی گسترده، ۱۸٪ برای جاسوسی و خیانت به کشور، ۱۷٪ برای قاچاق عمده مواد مخدر، ۱۱٪ برای آدم‌ربایی، ۹٪ برای سرقت مسلحانه و ۸٪ موافق مجازات اعدام برای عملیات مسلحانه علیه حکومت هستند.  

حدود ۱۴٪ جامعه هم با مجازات اعدام برای تمامی مواردی که از نظر شرع اسلام مستحق حکم اعدام دانسته شده است (مانند ارتداد، سب‌النبی و زنا) موافقند. 

دیدگاه ایرانیان درباره روا بودن اعدام

در این نظرسنجی از پاسخ‌دهندگان خواسته شد تا نظرشان را درباره گزاره‌های مختلف مربوط به اعدام ذکر کنند. 

پاسخ به این گزاره‌ها نشان می‌دهد (نمودار ۴) که ۶۸٪ جامعه با این گزاره که «اعدام اثر پیشگیرانه در وقوع جرم دارد و جامعه را امن‌تر می‌کند» مخالف هستند. ۶۷٪ جامعه هم با این گزاره که «اعدام باعث اجرای عدالت می‌شود» مخالف هستند. همچنین ۶۰٪ معتقدند «اعدام ترویج خشونت است و موجب عادی سازی خشونت در جامعه می‌شود» و ۵۷٪ نیز معتقدند اعدام باعث تسلی خاطر بازماندگان مقتول نمی‌شود. 

همچنین بر طبق نتایج نظرسنجی، ۶۲٪ بر این باور هستند که نوع و میزان مجازات قتل را باید سیستم قضایی یک کشور تعیین کند و نه اولیای دم. همچنین ۴۶٪ جامعه معتقدند که حق حیات افراد نباید سلب شود حتی اگر فردی جنایت کرده باشد.

از سوی دیگر، ۸۵٪ جامعه با مجازات اعدام برای افرادی که در سنین کمتر از ۱۸ سالگی مرتکب قتل شده باشند مخالف هستند. 

همچنین ۸۴٪ جامعه معتقدند که نوع مجازات و مقدار دیه نباید به جنسیت (زن یا مرد بودن) مقتول بستگی داشته باشد.

بر طبق نتایج این نظرسنجی، ۸۶٪ جامعه مخالف اعدام در ملاءعام (در حضور مردم) هستند. از سوی دیگر، بر طبق اظهارات پاسخ‌دهندگان، ۱۷٪ جامعه از نزدیک شاهد اعدام در ملاءعام (در فضای عمومی) بوده‌اند. 

نتایج نظرسنجی نشان می‌دهد (نمودار ۵) افرادی که موافق اعدام هستند، نزدیک به دو برابر بیش از مخالفان اعدام، شاهد اعدام در ملاءعام بوده‌اند؛ از اینرو بنظر می‌رسد که مخالفان اعدام، در مراسم اعدام در ملاءعام کمتر شرکت می‌کنند. 

انتخاب مجازات

در پاسخ به این پرسش که «اگر فردی یک عضو از خانواده درجه اول شما را به قتل برساند، کدام گزینه را برای مجازات قاتل ترجیح می‌دهید؟»، حدود ۴۸٪ جامعه اعلام کرده‌اند که حبس ابد یا حبس طولانی‌مدت را ترجیح ‌می‌دهند (نمودار ۶). همچنین ۵٪ هم بخشش با دریافت دیه را ترجیح می‌دهند. 

در مقابل، حدود ۲۲٪ اعدام یا قصاص را انتخاب کرده‌اند. حدود یک چهارم هم نتوانستند درباره آن تصمیم بگیرند و گزینه نمی‌دانم را انتخاب کردند.

عدالت انتقالی

در سوال دیگری از شرکت‌کنندگان پرسیده شد که در دوران انتقال از یک حکومت استبدادی، برای مجازات عوامل کشتار مردم در حکومت پیشین، با چه مجازاتی موافق هستند. نتایج نظرسنجی (نمودار ۷) نشان می‌دهد که حدود ۳۲٪ جامعه خواهان مجازاتی غیر از اعدام برای آنها هستند حتی اگر آنها مجرم شناخته شوند. همچنین حدود ۵٪ خواهان عفو عمومی و تشکیل کمیته‌های حقیقت‌یاب هستند. 

در مقابل، حدود ۳۱٪ با مجازات اعدام برای عوامل کشتار مردم موافق هستند درصورتیکه آنها در یک دادگاه عادلانه به اعدام محکوم شوند. از سوی دیگر، حدود ۷٪ جامعه هم خواهان اعدام انقلابی مقامات مسئول حکومت پیشین هستند. بیش از ۲۴٪ جامعه هم معتقدند که حقوق‌دانان باید درباره این مساله تصمیم بگیرند. 

مرجع تصمیم‌گیری درباره مجازات اعدام

در پاسخ به این پرسش که چه کسانی باید تصمیم‌گیر نهایی درباره وجود یا لغو مجازات اعدام در قوانین ایران باشند (نمودار ۸)، ۶۹٪ معتقدند که مردم باید در یک رفراندوم عمومی درباره مجازات اعدام تصمیم بگیرند. 

حدود ۱۷٪ جامعه، مجلس منتخب مردم را به‌عنوان نهاد تصمیم‌گیر نهایی انتخاب کردند و حدود ۱۴٪ هم فکر می‌کنند که در یک کشور اسلامی، مراجع دینی باید درباره وجود یا لغو مجازات اعدام تصمیم‌گیری کنند. 

چکیده  

• بر اساس نتایج این نظرسنجی، حدود ۴۴٪ جامعه مخالف مجازات اعدام هستند. همچنین حدود ۲۶٪ جامعه فقط در موارد خاص موافق مجازات اعدام هستند.
• بیشترین میزان موافقت با مجازات اعدام، مربوط به قتل‌ زنجیره‌ای یا قتل‌عام است و ۵۰٪ جامعه با مجازات اعدام برای این جرم‌ها موافق هستند. همچنین ۳۲٪ موافق اعدام برای مجازات تجاوز جنسی، ۳۲٪ برای قتل عمد، ۲۹٪ برای اختلاس و فساد مالی گسترده، ۱۸٪ برای جاسوسی و خیانت به کشور، ۱۷٪ برای قاچاق عمده مواد مخدر، ۱۱٪ برای آدم‌ربایی، ۹٪ برای سرقت مسلحانه و ۸٪ موافق مجازات اعدام برای عملیات مسلحانه علیه حکومت هستند. حدود ۱۴٪ جامعه هم با مجازات اعدام برای تمامی مواردی که از نظر شرع اسلام مستحق حکم اعدام دانسته شده است (مانند ارتداد، سب‌النبی و زنا) موافقند.
• بر طبق نتایج نظرسنجی ۶۸٪ جامعه با این گزاره که «اعدام اثر پیشگیرانه در وقوع جرم دارد و جامعه را امن‌تر می‌کند» مخالف هستند. ۶۷٪ جامعه هم با این گزاره که «اعدام باعث اجرای عدالت می‌شود» مخالفند. همچنین ۶۰٪ معتقدند اعدام ترویج خشونت است و موجب عادی سازی خشونت در جامعه می‌شود و ۵۷٪ نیز معتقدند اعدام باعث تسلی خاطر بازماندگان مقتول نمی‌شود.
• بر طبق نتایج نظرسنجی، ۶۲٪ بر این باور هستند که نوع و میزان مجازات قتل را باید سیستم قضایی یک کشور تعیین کند و نه اولیای دم. همچنین ۴۶٪ جامعه معتقدند که حق حیات افراد نباید سلب شود حتی اگر فردی جنایت کرده باشد.
• نتایج نظرسنجی نشان می‌دهد که ۸۵٪ جامعه با اعدام افرادی که در سنین کمتر از ۱۸ سالگی مرتکب قتل شده باشند مخالف است. همچنین ۸۴٪ جامعه معتقدند که نوع مجازات و مقدار دیه نباید به جنسیت (زن یا مرد بودن) مقتول بستگی داشته باشد.
• بر طبق نتایج این نظرسنجی، ۸۶٪ جامعه مخالف اعدام در ملاءعام (در حضور مردم) هستند. از سوی دیگر، بر طبق اظهارات پاسخ‌دهندگان، ۱۷٪ جامعه هدف از نزدیک شاهد اعدام در ملاءعام (در فضای عمومی) بوده‌اند.
• در پاسخ به این پرسش که «اگر فردی یک عضو از خانواده درجه اول شما را به قتل برساند، کدام گزینه را برای مجازات قاتل ترجیح می‌دهید؟»، حدود ۴۸٪ جامعه اعلام کرده‌اند که حبس ابد یا حبس طولانی‌مدت را ترجیح ‌می‌دهند. همچنین ۵٪ هم بخشش با دریافت دیه را ترجیح می‌دهند. در مقابل، حدود ۲۲٪ اعدام یا قصاص را انتخاب کرده‌اند.
• در پاسخ به این سوال که در دوران انتقال از یک حکومت استبدادی، برای مجازات عوامل کشتار مردم در حکومت پیشین، با چه مجازاتی موافق هستید، حدود ۳۲٪ جامعه خواهان «مجازاتی غیر از اعدام» برای عوامل کشتار مردم هستند؛ همچنین حدود ۵٪ خواهان عفو عمومی و تشکیل کمیته‌های حقیقت‌یاب هستند. در مقابل، ۳۱٪ با «مجازات اعدام» برای مقامات مسئول موافق هستند درصورتی‌که آنها در یک دادگاه عادلانه به اعدام محکوم شوند. از سوی دیگر، حدود ۷٪ جامعه هم خواهان اعدام انقلابی مقامات حکومت پیشین هستند. بیش از ۲۴٪ از جامعه هم معتقدند که حقوقدانان باید درباره این مساله تصمیم بگیرند.
• در پاسخ به این پرسش که چه کسانی باید تصمیم‌گیر نهایی درباره وجود یا لغو مجازات اعدام در قوانین ایران باشند، ۶۹٪ معتقدند که مردم باید در یک رفراندوم عمومی درباره مجازات اعدام تصمیم بگیرند. حدود ۱۷٪ مجلس منتخب مردم را به‌عنوان نهاد تصمیم‌گیر نهایی انتخاب کردند و حدود ۱۴٪ هم فکر می‌کنند که در یک کشور اسلامی، مراجع دینی باید درباره وجود یا لغو مجازات اعدام تصمیم‌گیری کنند.

برای آگاهی بیشتر از نحوه انجام نظرسنجی و جزئیات دموگرافی، به فایل پی‌دی‌اف روی سایت مراجعه کنید