محمد ملکی، فعال حقوق بشر و کنشگر لغو مجازات اعدام درگذشت

صبح روز سه‌شنبه، ۱۱ آذر ماه، محمد ملکی پس از سالها مبارزه دار فانی را وداع گفت. وی سال‌های زیادی را صرف فعالیت‌های مدنی و حقوق بشری کرده بود  و از برجسته ترین مدافعان حقوق بشر و کنشگران لغو اعدام  در ایران، به شمار می رفت.

محمد ملکی، پس از انقلاب ۱۳۵۷، به عنوان اولین رئیس دانشگاه تهران انتخاب شد. دوران سرپرستی دانشگاه تهران توسط ملکی تنها دوره‌ای بود که با اصرار وی دانشگاه به‌صورت شورایی متشکل از استادان، دانشجویان و کارمندان اداره می‌شد.

پس از اعتراض به بسته شدن دانشگاه‌ها درپی انقلاب فرهنگی، در تاریخ ۱۲ تیرماه ۱۳۶۰ محمد ملکی بدون ارائه مجوز و ذکر اتهام از سوی نیروهای امنیتی بازداشت و ابتدا به اعدام و سپس به ۱۰ سال زندان محکوم شد. ملکی پس از تحمل ۵ سال در سخت‌ترین شرایط زندان‌های آن زمان آزاد شد، اما تازمانی که در قید حیات بود، دست‌کم دو بار دیگر در سال‌های ۱۳۷۹ و ۱۳۸۸ بازداشت و زندانی شد.

این فعال حقوق بشر سرشناس همچنین مدت مدیدی را بین سال‌های ۱۳۶۵ تا ۱۳۸۵ از کشور ممنوع الخروج بوده و و امکان حضور در سمینارها و جلسات تحقیقی در زمینه تخصصی و علمی خود در خارج از کشور را نداشته‌است. این ممنوع الخروجی،‌ در سال ۱۳۹۰ در پی انتشار نامه‌ای سرگشاده به احمد شهید، گزارشگر ویژه حقوق بشر سازمان ملل، مجددا برقرار گردید.

از شاخص ترین اقدامات محمد ملکی در زمینه حقوق بشر، می‌توان به نقش پررنگ وی در حمایت از خانواده های زندانیان، دفاع از حقوق اقلیت ها از جمله شهروندان بهایی و  تاسیس گروه لگام اشاره کرد. در پاییز سال ۱۳۹۲ گروهی از چهره‌های سر‌شناس منتقد حکومت ایران با انتشار فراخوانی خواهان تلاش برای محدودیت و لغو گام به گام مجازات اعدام و حذف هرچه سریع‌تر شیوه‌های بیرحمانهٔ اعدام در ایران شدند، آن‌ها به ویژه خواستند که اجرای مجازات سنگسار و همچنین اعدام در ملاء عام در ایران متوقف شود. 

محمد ملکی سال ۱۳۹۴ در خصوص تاسیس لگام به سازمان حقوق بشر ایران گفته بود: «ما وقتی که دیدیم در ایران مسئله اعدام‌ها به حدی رسیده که دیگر قابل تحمل نیست و گذشته از اعدام‌های سیاسی دهه ۶۰ و بعد از آن، این اعدام‌ها هم شامل اعدامهای سیاسی می‌شود و هم مربوط به معتادین و مسائل مربوط به اعتیاد و هم اعمال دیگری که انجام می‌گیرد، به فکر افتادیم».

لگام در طول فعالیت خود سه تن از اعضای سر‌شناس خود به‌نام‌های سیمین بهبهانی، فریبرز رئیس‌دانا و اینک محمد ملکی را از دست داده است. 

سازمان حقوق بشر ضمن ابراز همدردی با خانواده دکتر ملکی از عموم مردم ایران دعوت می‌کند که راه وی را که در راستای لغو مجازات غیر انسانی اعدام، دادخواهی و ترویج فرهنگ حقوق بشر بود ادامه دهند.