محمد مقیمی: مجازات نباید مخالف با کرامت انسانی باشد

مجازات سنگسار که در جامعه بین‌المللی به عنوان عملی وحشیانه و سبعانه شناخته می‌شود، در طول چهار دهه حکومت اسلامی در ایران، بارها اجرا شده است.

 در پی تلاش‌های فعالان حقوق‌بشر و سازمان‌های بین‌المللی برای حذف سنگسار از قوانین جزایی ایران، در آغاز سال ٢٠٠٣ و در پی قول شفاهی مسئولان قوه قضاییه ایران به مقام‌های اروپایی، صدور احکام سنگسار با بخشنامه‌ای از سوی رئیس وقت قوه قضاییه، محمود هاشمی شاهرودی متوقف شد. اما با دیگر و در سال ۲۰۰۷ چند مورد سنگسار در مشهد و تاکستان گزارش شد، که مسئولان قضای ایران، اجرای این حکم در تاکستان را حاصل اشتباه قاضی عنوان کردند.

برخی از روحانیون شیعه مانند آیت‌الله حسن نوری همدانی معتقدند که در مورد اجرای مجازات سنگسار، حکم الهی تغییرپذیر نیست. برخی دیگر آیت‌الله علوی گرگانی می‌گویند: در صورتی که حاکم شرع تشخیص دهد که اجرای این حکم موجب وهن اسلام و بی‌احترامی به آن است، می‌تواند آن را تغییر دهد اما اصل حکم سنگسار در فقه اسلام ثابت است.

مجله حقوق ما، در رابطه باموضوع مجازات سنگسار با محمد مقیمی، وکیل دادگستری مصاحبه‌ای انجام داده که مشروح آن به شرح ذیل است.

مجازات سنگسار که در قانون جزایی ایران آمده چیست و برای چه نوع جرمی اعمال می‌شود؟

سنگسار یا همان رَجم در لغت به معنای کشتن با سنگ است و در اصطلاح، یکی از انواع مجازات حدود الهی است که به موجب آن محکوم علیه سنگسار می‌شود.

در اجرای مجازات سنگسار ممکن است،  مرگ به طور قطع رخ ندهد، بلکه ممکن است محکوم علیه از گودال فرار کند. در این صورت اگر جرم با اقرار متهم اثبات شده باشد، محکوم علیه رها می‌شود و مرگ رخ نمی‌دهد.

مجازات سنگسار (رَجم) در مورد کسی اجرا می‌شود که مرتکب جرم زنای محصن یا محصنه (همسردار) شده باشد. بنابراین، مجرم باید حین ارتکاب، متأهل بوده و به همسرش دست‌رسی و امکان ارتباط زناشویی داشته باشد و این عمل را با یک فرد بالغ و عاقل انجام داده باشد.

مجازات سنگسار علاوه بر ایران در قوانین کدام کشور یا کشورهای دیگری آمده و اجرا می‌شود؟

سنگسار امروزه در قانون برخی از کشورها که حکومت آنان اسلامی است یا سیستم قضایی آن‌ها مبتنی بر احکام اسلامی است، وجود دارد. در برخی از این کشورها، مجازات ستگسار صرفا در قانون وجود دارد، ولی اجرا نمی‌شود و در برخی دیگر، از سوی نهادهای غیررسمی خارج از حکومت اجرا می‌شود و برخی مانند ایران نیز این مجازات از سوی قوه قضائیه حکومت اعمال می‌گردد. از جمله می‌توان به کشورهای ایران، افغانستان، عراق، مالی، نیجریه (در برخی ایالات این کشور)، پاکستان، قطر، عربستان سعودی، سومالی، سودان، امارات متحده عربی و یمن اشاره کرد.

آن طور که می‌شود، هدف قانونگذار از تصویب یک مجازات، بازدارندگی است، آیا مجازات سنگسار می‌تواند بازدارنده باشد؟ آیا این نوع مجازات چه نوع تاثیری می‌ترواند بر جامعه داشته باشد؟

نخست این‌که یکی از اهداف مجازات بازدارندگی هست. مهمترین هدف از مجازات اصلاح مجرم و بازگرداندن او به جامعه است. ضمن اینکه مجازات باید برای مجرم و جامعه مفید باشد.

 دوم، هیچ آمار یا پژوهشی نشان نداده است که مجازات‌های خشن و در راس آن‌ها مجازات‌های سالب حیات، بازدارنده هستند. تجربه نشان داده است که کشورهایی که به علل وقوع بزه توجه کردند و با استفاده از علم جرم‌شناسی سعی کرده‌اند، با مساله جرم بطور ریشه‌ای برخورد کنند، موفق‌تر بوده‌اند و آمار جرم و جنایت در این کشورها کاهش یافته است. 

سوم، مجازات‌های خشن و اعدام، خود موجب وقوع و ترویج خشونت هستند و افزون بر فرد بزهکار، آثار ناگوار و جبران ناپذیری بر خانواده بزهکار نیز به جای می‌گذارد (بویژه مجازات سنگسار، در پی زجرکش کردن مجرم است. چنانکه در متون فقهی در نحوه اجرای آن آمده است که سنگ هایی که به سوی مجرم پرتاب می‌شود، خیلی درشت نباشند که وی زود و براحتی کشته شود).

چهارم، مجازات نباید مخالف با کرامت انسانی و دیگر اصول و موازین حقوق بشری باشد.

اگرچه برخی از چهره‌های سیاسی و حقوقی ایران ادعا می‌کنند که مجازات سنگسار دیگر اجرا نمی‌شود، اگر چنین است چرا این مجازات از قانون جزایی حذف نمی‌شود؟

متاسفانه در جمهوری اسلامی، قانونگذاری مبتنی بر شرع است و برابر اصل ۴ قانون اساسی شورای نگهبان، وظیفه انطباق قوانین با شرع را برعهده دارد. در همین راستا، پس از انقلاب قانون مجازات اسلامی تصویب شد که مبتنی بر احکام شرعی است و در اصلاحات بعدی نیز همین رویکرد مانع از حذف مجازات سنگسار در قانون شد. چنانکه در قانون مجازات اسلامی مصوب سال ۱۳۹۲ مجازات سنگسار حذف شده بود، اما شورای نگهبان آن را مغایر با شرع دانست و در نهایت در ماده ۲۲۵ این قانون گنجانده شد.

از لحاظ حقوقی چه راهی وجود دارد که بتوان مجازات سنگسار را از قانون جزایی ایران حذف کرد؟

نخست اینکه قانونگذاری مبتنی بر شرع باید کنار گذاشته شود. اما در همین سیستم قانونگداری و قضایی فعلی نیز ظرفیت حذف مجازات‌هایی از این دست وجود دارد.

اکثر احکام اسلامی از جمله سنگسار، جزء احکام امضائی هستند و قبل از اسلام بوده‌اند. بنابراین، ریشه آسمانی و قدسی ندارند، بلکه تحت تاثیر مقتضیات زمان و مکان بوجود آمده اند و میتوان آنها را با توجه به شرایط امروز تغییر داد. بویژه سنگسار که در قرآن هم نیامده است. چنانکه برخی از فقها معاصر نیز با صدور فتوا اجرای نشدن این مجازات را جایز دانسته‌اند.