اعتصاب غذا؛ وقتی جان زندانی آخرین تیر ترکش اوست

شاید تصور شود که  اعتصاب غذا پدیده ای نو و معاصر است و در جریان جنبش های اجتماعی یا  استقلال طلبانه ابداع شده است. اما این عمل ریشه‌ی تاریخی داشته و در قرون وسطی در ایرلند، هند باستان و روم باستان سابقه داشته است. حتی تیبریوس جوان فرزند ژولیوس سزار هم دست به اعتصاب غذا زد تا پدرش  به او اجازه سفر به رودز را بدهد. در کتاب‌های تاریخی نگاشته شده است که در قرون وسطی در ایرلند، رسم بر این بود که مردم جلوی در خانه کسی که در حق آنها بی‌عدالتی یا ظلم روا داشته بودند، می‌نشستند و غذا نمی‌خوردند. اگر اعتصاب کننده می‌مرد، خون او بر گردن صاحب‌خانه بود و ممکن بود خانواده متوفی به خون‌خواهی برآیند.

اعتصاب غذا آخرین حربه‌ی یک زندانی برای رساندن صدای اعتراض خود به زندانبان و افکار عمومی است. زمانی که تقریبا از آزمودن راه‌های مختلف برای طرح خواست خود نا امید شده و با مایه گذاشتن از جانش، آخرین شانس خود را می‌آزماید. موافقان اعتصاب غذا معتقدند در زمانی که هیچ راه دیگری نیست، اعتصاب غذا به عنوان ابزاری برای مقاومت در برابر ناعدالتی به کار می‌رود. تاثیر و قدرت اعتصاب غذا در آمادگی اعتصاب کننده برای مرگ خودخواسته نهفته است.

این مطلب در شماره ۱۴۶ مجله حقوق ما منتشر شده است

اعتصاب غذا در حاکمیت‌های مستبد مثل جمهوری اسلامی ایران، به ندرت نتیجه می‌دهد و به همین دلیل تا به حال عده‌ی زیادی از زندانیان سیاسی، عقیدتی و حتی عادی بدون نیل به خواسته‌های خود، به اعتصاب خود ادامه داده و با زندگی وداع کرده‌‌اند. با این وجود، اعتصاب غذا یا امتناع داوطلبانه از خوردن و آشامیدن برای دست‌یابی به یک خواسته فردی یا اجتماعی هنوز هم روشی مرسوم مابین زندانیان سیاسی و عقیدتی است زیرا آن‌ها این روش را موثرترین راه برای رساندن صدای اعتراض خود به بیرون از زندان می‌دانند.

تعریف اعتصاب غذا و انواع آن:

اعتصاب غذا ،خودداری خودخواسته ی یک شخص چه در زندان و چه خارج از آن، از خوردن غذا یا مایعات است. شخص مزبور به این وسیله می‌خواهد خواسته‌های خود را به گوش مسئولان و یا مردم برساند.

اعتصاب غذای خشک و تر:

در اعتصاب غذای خشک، اعتصاب‌کننده از خوردن و آشامیدن تمام غذاها و مایعات خودداری می‌کند ولی در اعتصاب غذای تر، فقط غذا نمی‌خورد و برای جلوگیری از افت فشار خون یا عوارض جسمی دیگر، مخلوط آب، شکر و نمک می‌نوشد.

بنابر تحقیقات پزشکی، اعتصاب غذای تر کامل (بدون افزودن شکر و نمک به آب) بین ۴۶ تا ۷۳ روز بیشتر نمی‌تواند طول بکشد و فرد بعد از این مدت به دلیل آسیب شدید به اعضای مختلف به خصوص کبد، مغز و کلیه و اختلال شدید متابولیسم در خواهد گذشت. 

اعتصاب غذای محدود:

در این نوع اعتصاب غذا، شخص برای اعتراض به موضوعی یا اعلام همبستگی با اشخاص یا زندانیان دیگر، صرفا به مدت چند روز از خوردن و آشامیدن، خودداری می‌کند.

اعتصاب غذا در قوانین و مقررات مدون ایران:

چه  قبل از ۲۲ بهمن سال ۵۷ و چه بعد از آن، در هیچ یک از قوانین و مقررات موضوعه، تعریفی از اعتصاب غذا یا موضوعیت آن به عنوان یکی از ابزار اعتراضی، نشده است.

صرفا در فصل پنجم و در ماده ی ۱۶۷ آئین‎نامه اجرایی سازمان زندان‌ها و اقدامات تامینی و تربیتی کشور مصوب ۲۰ آذر ۱۳۸۴ رییس قوۀ قضاییه و بدون هیچ گونه تعریفی از اعتصاب غذا، این عمل ممنوع اعلام شده است. 

فصل پنجم ـ تخلف‌ها و تنبیه‌‌های درون مراکز حرفه‌‏آموزی و اشتغال و زندان‏‌ها

ماده ۱۶۷ـ اعتراض، شکایت و تقاضای ملاقات به صورت دسته ‌جمعی و اعتصاب محکومان و متهمان به کلی ممنوع است ولی هر محکوم می‌‏تواند بطور شفاهی یا کتبی تقاضای ملاقات با قاضی ناظر زندان یا رییس مؤسسه یا زندان را بنماید و اگر شکایت یا اعتراضی دارد آن‌را در صندوق‌های مربوط بیندازد، به همین منظور صندوق‌هایی در محلهای مناسب نصب گشته، دست ‏کم هفته‌‏ای یک بار توسط قاضی ناظر تخلیه و مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

اعتصاب غذا در زندان، تخلف از مقررات و آئین‌نامه‌ی زندان‌ها محسوب شده و مستوجب مجازات است. در صورت اعلام اعتصاب غذا از سوی زندانی به مسئولین زندان به چند مجازات پیش‌بینی شده در آیین‌نامه سازمان زندان‌ها محکوم خواهد شد. بیست روز حبس انفرادی، محرومیت از تلفن و ملاقات با خانواده و محرومیت از آزادی مشروط  عفو و بخشودگی می‌تواند بخشی از این مجازات‌ها باشد. طبق تجربه‌ی خودم در دوران وکالت، در مواردی به محض اعتصاب غذای موکلانم، آن‌ها را به سلولی منتقل کرده‌اند که در آن محکومانِ مرتکبِ جرائمی مثل قتل عمد نگهداری می‌شدند.

دلایل و خواست‌های اعتصاب غذا کنندگان:

دلایل و خواست‌هائی که اعتصاب‌کنند‌گان را به این عمل سوق می‌دهد، متعدد است اما "عدم تفکیک بند نگهداری زندانیان سیاسی از زندانیان عادی" یکی از دلایل مهمی است که زندانیان سیاسی و عقیدتی، خاصه در سال‌های اخیر، به عنوان خواسته ی خود مطرح می‌کنند. 

در مواردی مسئولان زندان‌ها، تعمدا و برای اعمال آزار و اذیت به زندانیان سیاسی و عقیدتی، آنها را در بند زندانیان عادی و حتی مرتکبین جرائمی مثل قتل عمد و قاچاق مواد مخدر نگهداری می‌کنند و این امر به اعتراض بحق زندانیان، منجر می‌شود. عدم امکان تماس تلفنی و ملاقات با اعضاء خانواده و وکیل، شرایط غیربهداشتی در داخل بندها و حمام و دستشویی‌ها و عدم اعزام زندانیان بیمار به مراکز پزشکی خارج از زندان از سایر دلایل زندانیان به اعتصاب غذاست.

نتیجه‌گیری

به باور من زندانی بایستی با تفکر و تعمق کافی دست به اعتصاب غذا بزند و به راحتی جان و سلامت خود را به مخاطره نیاندازد. چرا که در مواردی مسئولان زندان‌های جمهوری اسلامی ایران ، یا به اعتصاب غذای زندانیان وقعی نمی‌نهند و یا زمانی حاضر به قبول خواست آنها می‌شوند که مخاطره‌ای جدی به سلامت آنها وارد شده است. در برخی موارد نیز زندانیان بدون نیل به خواست‌های خود به اعتصاب غذا پایان می‌دهند که این مسئله به لوث اعتصاب غذا و جدی گرفته‌ نشدن آن ختم می‌شود. همچنین نباید کسی را به اعتصاب غذا تشویق و ترغیب کرد و یا بعد از اعتصاب غذا وی را مجبور به شکستن اعتصابش کرد. اگر فردی حاضر شده است که برای نیل خواست‌های منطقی خود، جانش را در کف بگذارد، احترام به تصمیم وی، حداقل کار افراد خارج از زندان است. بنابراین، معقول‌ترین و موثرترین امر در این خصوص، حمایت از اعتصاب غذا کننده و انعکاس صدای حق‌طلبانه‌ی او به گوش افراد و سازمان‌های حقوق بشری‌ای است که می‌توانند با فشار بر جمهوری اسلامی، به خواست اعتصاب‌کنندگان جامه‌ی عمل بپوشانند.