زنان و مجازات اعدام در ایران: دریچه‌ای به آسیب‌شناسی جنسیتی مجازات مرگ

درباره این گزارش:

از زمان تأسیس جمهوری اسلامی در سال ۱۳۵۷ هجری خورشیدی (۱۹۷۹ م) ، این نظام از مجازات اعدام به‌عنوان ابزاری کلیدی برای ایجاد ترس و حفظ قدرت خود استفاده کرده است. در طول ۴۶ سال گذشته ده‌ها هزار زندانی، از جمله زنان، پس از محاکمه‌های نمایشی اعدام شده‌اند. اگرچه اکثریت قریب به اتفاق اعدام‌شدگان مرد بوده‌اند، اما اطلاعات بسیار کمتری درباره زنان اعدام‌شده در دسترس است. می‌توان گفت که توجه کمتری به ابعاد جنسیتی مجازات اعدام در ایران شده است.

مشاهده گزارش کامل: [دانلود فایل PDF]

این گزارش با تمرکز بر اعدام‌هایی که بین سال‌های ۲۰۱۰ تا ۲۰۲۴ انجام شده‌اند، در راستای آسیب‌شناسی جنسیتی مجازات مرگ، بررسی می‌کند که چگونه مجازات اعدام در ایران به‌طور خاص بر زنان تأثیر می‌گذارد. اکثر این زنان با اتهامات مربوط به قتل یا جرایم مواد مخدر به اعدام محکوم شده بودند. ما همچنین برای تخمین تعداد زنانی که در یک دوره زمانی خاص به اعدام محکوم شده‌اند، یک جستجوی نظام‌مند در رسانه‌های رسمی ایران از ژانویه ۲۰۲۲ تا ژانویه ۲۰۲۴ انجام داده‌ایم.

شایان ذکر است که این گزارش شامل تعداد زیادی از زندانیان سیاسی زن که در دهه ۱۹۸۰ اعدام شده‌اند یا زنانی که در سه دهه اول جمهوری اسلامی به اتهام زنای محصنه سنگسار یا حلق‌آویز شده‌اند، نمی‌شود.

تحقیقات محدودی در مورد اعدام‌های دسته‌جمعی مخالفان سیاسی در دهه ۱۹۸۰ انجام شده است. هزاران نفر در این دهه، از جمله در اعدام‌های گسترده سال‌های ۱۹۸۱ و ۱۹۸۸، که جاوید رحمان، گزارشگر ویژه سازمان ملل، آن‌ها را «جنایت علیه بشریت» و «نسل‌کشی» خوانده است، در محاکمه‌های نمایشی اعدام شدند. به‌ویژه زنان شرایط وحشتناکی را متحمل شدند و بسیاری پیش از اعدام مورد تجاوز جنسی قرار گرفتند. این یکی از ابعاد تاریک تاریخ اعدام‌های جمهوری اسلامی‌ست که نیاز به تحقیقات عمیق‌تر دارد.

روش سنگسار، هرچند در این گزارش گنجانده نشده است، نمونه‌ای آشکار از تعصبات جنسیتی ریشه‌دار در سیستم قضایی جمهوری اسلامی به شمار می‌آید. این روش مجازات مرگ اگرچه به‌طور رسمی از اواخر دهه ۲۰۰۰ دیگر اجرا نشده است، اما پیش از آن علیه زنانی که به زنای محصنه متهم شده بودند، استفاده می‌شد. این زنان تا بالای سینه دفن می‌شدند که هرگونه تلاش برای فرار را غیرممکن می‌کرد. حتی در این مورد هم بین زن و مرد تبعیض بود زیرا مردان تا کمر دفن می‌شدند! در دادگاه نیز مردان متأهل می‌توانند با دفاعیاتی مانند چندهمسری یا ازدواج موقت از اتهام زنا و مجازات مرگ فرار کنند اما زنان امکان شرعی چنین چیزی را ندارند. این روش‌های بی‌رحمانه، نابرابری‌های جنسیتی تاریخی و مستمر در سیستم قانونی ایران را برجسته می‌کند.

این گزارش تلاش دارد تا تجربیات معاصر زنان محکوم به اعدام را بررسی کند و بر قوانین تبعیض‌آمیز و عوامل اجتماعی که رنج آن‌ها را تداوم می‌بخشند، متمرکز شود. به دلیل کمبود داده‌های رسمی درباره زنان در صف اعدام، ما بر موارد تأییدشده و تحلیل‌های سیستماتیک تکیه کرده‌ایم تا روندها را شناسایی و توجه‌ را به واقعیت‌هایی که این زنان با آن مواجه‌اند، جلب کنیم.