تبعیضی‌ها؛ راهنمایی برای تشخیص بی‌عدالتی در محل کار

تبعیض در اشتعال زمانی اتفاق می‌افتد که با فرد شاغل، به شکلی رفتار شود که دوست ندارد: به دلیل نژادش، رنگ پوستش، ملیتش، جنسیتش، ناتوانی جسمی‌اش، مذهبش یا سنش. هر نوع تبعیض در اشتغال غیرقانونی است، چه در مرحله استخدام، چه در زمان اشتغال و چه هنگام اخراج.

قوانین کشورها باید تضمین کنند که تبعیض در هیچ کدام از زمینه‌‌های یاد شده اتفاق نمی‌افتد. بسیاری از کشورها قوانین خاصی برای جلوگیری از تبعیض در محل کار دارند و هر فرد شاغل می‌تواند از حمایت‌های قانونی در برابر تبعیض در محل کار برخوردار شود.

در قانون کار ایران مصوب ۱۳۳۷، ماده۲۳ و مصوب ۱۳۶۹ ماده ۳۸، عنوان شده  که «تبعیض در  تعیین میزان فرد بر اساس سن، جنس، نژاد، قومیت و اعتقادات سیاسی و  مذهبی ممنوع است.»

تبعیض در اشتغال می‌تواند گاه بیش از یک عامل داشته باشد. گاه علاوه بر دلایلی که گفته شد، تبعیض در کار به خاطر ناتوانی جسمی، بارداری، یا حتی روابط شخصی اشخاص است.

• سن: در بسیاری از کشورها اینکه کارفرمایان در آگهی استخدام، سن خاصی را برای افراد مشخص کنند ممنوع است. کارفرمایان موظفند کار را فارغ از سن افراد به همه متقاضیان ارائه کنند.

در ایران: اینکه کارفرمایان در آگهی استخدام خود سن مشخصی را برای متقاضیان تعیین کنند رایج است.

• مذهب: اینکه کارفرمایان بر اساس مذهب کسی او را از اشتغال در شغل خاصی محروم کنند باز هم ممنوع است. کارفرمایان باید به مذهب اشخاص احترام بگذارند و آن را عامل تبعیض در محل کار قرار ندهند.

در ایران: اهل سنت از تصدی مشاغل بالای سیاسی یا در مواردی مشاغل اجتماعی مانند تدریس محرومند. بهاییان هم با محرومیت‌های جدی مواجه‌اند؛ اقلیت‌های کلیمی، زرتشتی و مسیحی هم جز نمایندگی مجلس بر اساس سهمیه مشخص، به مشاغل بالا نمی‌رسند.

• جنسیت: زن و مرد در ازای انجام کار مشابه با داشتن تخصص و مهارت مشابه باید حقوق یکسان دریافت کنند. تبعیض بر اساس جنسیت ممنوع است.

در ایران: نه تنها تبعیض درباره دستمزد زنان و مردان وجود دارد، بلکه زنان از تصدی برخی مشاغل محرومند. نگاه کنید به مقاله اشتغال زنان در قوانین ایران: نه همیشه، نه همه جا/ کامبیز غفوری در همین شماره

• قومیت: کسی را به خاطر اینکه متعلق به قومیت خاصی است، نمی‌توان از انجام کاری که توانایی آن را دارد محروم کرد.

در ایران: اینکه قومیت‌های مختلف از تصدی مشاغل حساس و سیاسی در ایران محروم شوند دور از ذهن نیست و حتی رواج دارد. کردها، اعراب خوزستان و ترکمن‌ها از آن جمله‌اند.

• رنگ پوست: نژاد افراد نمی‌تواند عامل منع استخدام آنها باشد.

در ایران: چون افرادی از نژادهای مختلف در ایران زندگی نمی‌کنند، این نمونه تبعیض کمیاب‌تر است.

• ملیت: کارفرمایان حق ندارند اشخاص را به دلیل ملیت‌شان استخدام نکنند.

در ایران: تبعیض در استخدام مهاجران افغان در ایران سابقه دارد. آنها همچنین در برخی از استان‌های ایران نمی توانند کار و زندگی کنند یا تنها می‌توانند به برخی از شغل‌ها اشتغال داشته باشند.

• کم توانی ذهنی یا جسمی: اینکه فردی به دلیل کم‌توانی جسمی و ذهنی نتواند برای کاری تقاضا کند ممنوع است.

در ایران: افراد کم توان منع استخدامی ندارند اما بسیاری از آنها به دلیل محدودیت‌ امکانات، از اشتغال محروم می‌شوند.

• ارتباط با شخصی که او هم ممکن است در معرض تبعیض باشد.

در ایران: ممکن است افراد به دلیل سابقه سیاسی یا سوءسابقه نزدیکان خود از استخدام محروم شوند یا اخراج شوند، مثلا اعضای خانواده زندانیان سیاسی یا مجرمان عادی.

• بارداری یا پدر و مادر بودن: ‌اعمال تبعیض به دلیل بارداری ممنوع است. کارفرمایان باید دوران بارداری را مانند دوران عادی کاری یک زن تلقی کنند و مرخصی آن را مانند مرخصی موقتی ناشی از هر نوع بیماری موقتی در نظر بگیرند.

در ایران: با اینکه مرخصی زایمان وجود دارد و زنان به بارداری تشویق می‌شوند، اما تضمین‌های لازم قانونی برای حمایت از ادامه اشتغال زنان پس از زایمان وجود ندارد. بسیاری از زنان به دلیل بچه‌دار شدن اخراج می‌شوند یا اساسا امکان استخدام را از دست می‌دهند.

مثال‌هایی از اعمال تبعیض

تبعیض در محل کار ممکن است به شکل‌های زیر اتفاق بیفتد:

اشاره کردن به اشخاص خاص یا نامزدهایی با ویژگی مشخص در آگهی استخدام

حذف برخی از اشخاص به دلیل جنسیت، سن، نژاد یا مذهب در روند استخدام

وجود روند گزینش عقیدتی سیاسی در روند استخدام

نپرداختن حقوق و مزایا به برخی از کارمندان به دلیل سن، نژاد، جنسیت و …

پرداخت حقوق متفاوت به اشخاصی با توانایی و تخصص مشابه

اعمال تبعیض در مرخصی زایمان، مرخصی به دلیل کم توانی یا اعمال شرایط نابرابر در هنگام بازنشستگی

ایجاد مانع در استفاده از امکانات محل کار

تبعیض در پرداخت پاداش