شماره ۵۲ مجله حقوق ما؛ حق رهایی از بردگی

امروزه پس از سال‌ها مبارزه با برده‌داری در سراسر جهان و تصویب قوانین بین‌المللی متعدد بر ضد بردگی، ممکن است دیگر از برده‌داری سنتی که در آن بردگان به‌عنوان دارایی ارباب خرید و فروش می‌شوند، نشان چندانی در جهان باقی نمانده باشد؛ اما همچنان نقض آزادی‌های اساسی بشری در سراسر جهان ادامه دارد و منجر به گونه‌هایی دیگر از بردگی شده است.

در تعریف مدرن، بردگی به وضعیتی گفته می‌شود که فرد در آن بدون میل و خواست خود، عملاً  مجبور به انجام کاری شده باشد. بردگی مدرن را می‌توان وضعیتی دانست که یک فرد، آزادی شخصی دیگر (ازجمله آزادی برای در اختیار داشتن بدن خود یا آزادی برای تصمیم به سرباز زدن از انجام یک کار و یا پایان دادن به یک کار) را از او سلب می‌کند و به این ترتیب، او را مورد بهره‌کشی و استثمار قرار می‌دهد. در این موارد، سلب آزادی از طریق تهدید، خشونت، اجبار، سوء استفاده از قدرت و یا اغفال و فریب انجام می‌شود و نتیجه‌ی اصلی آن این است که فرد توانایی سرباز زدن یا خروج از وضعیت مذکور را از دست می‌دهد.

خرید و فروش و قاچاق انسان، بیگاری و کار اجباری، ازدواج اجباری، بهره‌کشی جنسی، کار اجباری به‌عنوان خدمتکار یا کارگر خانگی، کار اجباری کودکان، سربازگیری از میان کودکان، استثمار افراد در تجارت مواد مخدر و ... همگی از انواع برده‌داری مدرن به شمار می‌آیند.

گونه‌هایی از برده‌داری که با وجود ممنوعیت هرگونه بردگی و برده‌داری در حقوق بین‌الملل، همچنان در سراسر جهان به وفور به چشم می‌خورد.

محمد اولیایی‌فرد در مقاله‌ای حقوقی، به‌طور مفصل به قوانین مربوط به منع بردگی و برده‌داری در اسناد بین‌المللی و همچنین در قوانین ایران پرداخته است.

علی مهتدی در مقاله‌‌ای با عنوان «برده‌داری: تجارتی پر رونق در کشورهای منطقه»، ضمن ارائه‌ی آماری از تعداد بردگان در کشورهای مختلف منطقه، عوامل مؤثر در افزایش آمار برده‌داری و ابعاد مختلف این مسأله را در کشورهای خاورمیانه مورد بررسی قرار داده است.

بر اساس این مقاله، در بین ۲۳ کشوری که شاهد بیشترین برده‌داری هستند، نام شش کشور اسلامی نیز به چشم می‌خورد: قطر، سودان، عراق، یمن، سوریه و لیبی، که در آن‌ها برده‌داری به روش‌های مختلف وجود دارد و دولت‌ها واکنش مناسبی در برابر گسترش این پدیده از خود نشان نمی‌دهند.

در این شماره، همچنین به واژه‌ی فقهی تمکین پرداخته‌ایم که براساس تعاریف موجود، می‌تواند نوعی بردگی مدرن و مذهبی محسوب شود. آناهیتا بختیار، در مقاله‌ای با بررسی این مفهوم در قانون مدنی جمهوری اسلامی، قانونی بودن آن را پایه‌ای بر تبعیض‌های جنسیتی و بردگی جنسی و جنسیتی زنان دانسته است.

نعیمه دوستدار نیز در گزارشی تحلیلی به موضوع بردگی کودکان در ایران در طول تاریخ و در حال حاضر پرداخته و از کار اجباری، تا بردگی جنسی کودکان و سوء استفاده از آنان در پورنوگرافی را مورد بررسی قرار داده است.

در آخرین مقاله‌ی این شماره با عنوان «کابوس زندگی تحت سیستم‌های امتیازدهی امروزی و بردگی پست‌مدرن»، مژگان غفاری شیروان، به انواعی جدیدتر از بردگی پرداخته که امروزه در حال گسترش روزافزون در سراسر جهان است. در این مقاله، شرایط کاری رانندگان اوبر (یک سیستم تاکسی‌یاب اینترنتی) به‌عنوان نمونه‌ای از آنچه که بردگی پست مدرن شناخته شده، مورد بررسی قرار گرفته است.  

مطلب ادبی این شماره، ترجمه‌ی شعری است از آنتونیو خسینتو، شاعر و سیاستمدار آنگولایی که محسن عمادی آن‌را به فارسی برگردانده است.