شماره ۶۵ مجله حقوق ما: اعلامیه حقوق بشر اسلامی در بوته نقد

«تمام افراد بشر آزاد زاده‌ شده‌اند و در حرمت و حقوق با هم برابرند؛ هر فردی سزاوار و محق به زندگی، آزادی و امنیت فردی است؛ «هیچ احدی نباید در بردگی یا بندگی نگه داشته شود...» این‌ جملات، بخش‌هایی از اعلامیه جهانی حقوق بشر هستند؛ اعلامیه‌ای که تمامی انسان‌ها، فارغ از دین، نژاد، جنسیت یا ملیت، مشمول آن می‌شوند.

پایه صدور اعلامیه جهانی حقوق بشر، فجایعی بود که جامعهٔ انسانی قرن‌ها به دلایل دینی و نژادی به خود دید و یکی از نقاط اوج تاریخی آن، به جنگ جهانی دوم، خونین‌ترین درگیری میان انسان‌ها در تاریخ، منتهی شد. جنگ جهانی دوم به قدری دهشتناک بود که غالب اندیشمندان، سیاستمداران و کنش‌گران را واداشت تا راه حلی برای زیست مسالمت‌آمیز آدمیان در کنار یکدیگر، فارغ از دین، نژاد، جنسیت و ملیت، بیابند.

تفاوت دین، یکی از پایه‌های کشتار نازی‌ها بود. با این حال، نیم قرن پس از ظهور اعلامیه جهانی حقوق بشر، نمایندگان کشورهای اسلامی در قاهره جمع شدند تا اعلامیه دیگری را به تصویب برسانند: «اعلامیه اسلامی حقوق بشر»

در مقایسه با اعلامیه جهانی حقوق بشر که بر تمامی افراد بشر تأکید داشت، اعلامیه فوق بر «ایمان به پروردگار» و «توحید ناب» تأکید دارد و در گام اول، انسان‌های خداناباور، ندانم‌گرا یا غیر موحد را به حساب نمی‌آورد. مقدمه این اعلامیه، مسلمانان را «بهترین امت» می‌شمارد.

همچنین در این اعلامیه ۲۵ ماده‌ای، دو ماده آخر بر «مشروط»بودن «کلیه حقوق و آزادی‌های» مندرج در آن با «احکام شریعت اسلامی» تأکید می‌کنند و شریعت را «تنها مرجع برای تفسیر یا توضیح هر ماده از مواد این اعلامیه» می‌خوانند. البته مشخص نشده که نسخه کدام‌یک از فرقه‌های متعدد اسلامی، برای احکام شریعت اسلامی، در اختلاف احتمالی در شرح و تفسیر بندهای این اعلامیه، مرجع است.

اما اعلامیه اسلامی حقوق بشر چرا به وجود آمد؟ موضع جمهوری اسلامی ایران نسبت به این اعلامیه چه بوده است؟ آیا اعلامیه اسلامی حقوق بشر توانست جایی -حتی در سیستم حقوقی کشورهای امضاءکننده- پیدا کند؟ آیا توانست به بهبود وضعیت حقوق بشر در کشورهای اسلامی منجر شود؟ نکات ضعف و قدرت آن نسبت به اعلامیه جهانی حقوق بشر چیست؟ آیا می‌توان حقوق انسان‌های مختلف را بر مبنای تفاوت دین، جدا از هم دانست؟ آیا حقوق انسان‌ها در کشورهای اسلامی باید با سایر نقاط جهان تفاوت داشته باشد؟ یا حقوق بشر، امری جهان‌شمول است؟

مجله حقوق ما نظر شش حقوق‌دان را در این باره جویا شده است.

برای مشاهده یا دریافت فایل پی‌دی‌اف مجله، از این لینک استفاده کنید.